Hãy trả lại cho hài những tiếng cười tử tế

Sau khi đọc 2 bài viết đăng tải trên Zing.vn là Hài miền Bắc: Bao giờ hết gây cười bằng răng vẩu, nói ngọng? và Hài miền Nam: Giả gái, chọc cười đời tư đến khi nào? , tôi thấy cần thiết phải có một bài viết tổng kết về thực trạng của hài kịch cả nước, đồng thời đóng góp hướng đi cho các nghệ sĩ hài.

Là một người có nhiều năm nghiên cứu về sân khấu, tôi đồng ý rằng 2016 là một năm sôi nổi của thị trường hài. Ở khía cạnh nào đó, nghệ thuật hài đang kéo lại một bộ phận khán giả vốn đã chán chường với sân khấu bằng sự ra đời của nhiều chương trình truyền hình. Nhưng mặc lòng, sự sống sượng, cũ kỹ và chiêu trò rẻ tiền vẫn tồn tại.

 

PGS.TS Nghệ thuật học Nguyễn Thị Minh Thái là nhà phê bình - nghiên cứu nổi tiếng về sân khấu. Bà từng là Phó Trưởng ban Lý luận phê bình sân khấu của Hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam. Ảnh: Quang Đức.

Kém cỏi mới gây cười bằng răng vẩu, đời tư

Tiếng cười là một trong những phương cách để nhân loại giã từ quá khứ. Không một dân tộc nào trên thế giới không cần tiếng cười.

Với Việt Nam, một dân tộc có căn cốt là văn hóa lúa nước quanh năm chân lấm tay bùn, chịu nhiều thiên tai, dịch bệnh, tiếng cười lại càng trở nên cần thiết.

Trước khi hài kịch phương Tây du nhập, nước ta đã có hề chèo, hề tuồng, hài cải lương. Xét trên tinh thần triết học và phạm trù mỹ học, hài là một nghệ thuật gây cười.

Thời hoàng kim của sân khấu đương đại, những năm 80, 90 của thế kỷ trước, khi truyền hình – điện ảnh chưa phát triển, khán giả thậm chí phải xếp hàng để mua vé xem hài. Đến muộn chỉ có cách mua vé chợ đen với giá cắt cổ.

Sau một thời gian lẽo đẽo chạy theo sau khán giả, việc khán giả quan tâm đến hài kịch, dù là hài sân khấu hay kịch trên truyền hình, cũng đều là tín hiệu đáng mừng. Tất nhiên, mừng nhiều mà thất vọng cũng không ít vì tiếng cười trào phúng đang ít đi, còn những hành vi rẻ tiền, câu khách lại trở nên phổ biến.

Tôi không thể chịu nổi việc các nghệ sĩ nam thi nhau giả gái trên truyền hình. Bên cạnh đó là lấy chuyện đời tư, phòng ngủ ra đùa bỡn. Người biểu diễn chẳng những không xấu hổ mà còn cảm thấy thích thú.

Một nghệ sĩ hài đã bình luận rất hay về việc này “gây cười bằng đời tư là giỡn mặt”. Giỡn là một từ rất chuẩn, đúng phương ngữ Nam Bộ.

Truyền hình thực tế với format đặc sệt nước ngoài biến nhiều nghệ sĩ thành những người “tự nhiên chủ nghĩa”. Họ diễn hài nhanh như chảo chớp với lối buông tuồng, phóng túng, không cần kịch bản, không cần nội dung.

Tình trạng thích gì nói ấy, thích gì làm ấy, mặc kệ hàng triệu khán giả đang xem truyền hình trở nên phổ biến. Đó là biểu hiện của sự kém cỏi về tài năng.

 

Hữu Châu, Thành Lộc được PGS.TS Nghệ thuật học Nguyễn Thị Minh Thái nhận định là những người góp công tạo nên chất lượng hài kịch miền Nam và nói không với hài nhảm.

Hài kịch hai miền có sự tiếp biến về văn hóa

Hài Bắc – hài Nam, trước đây rất rạch ròi. Nhưng trong bối cảnh bùng nổ các chương trình truyền hình, game show hài, “đường biên không vạch kẻ” này bắt buộc phải có sự thay đổi.

Nói cách khác, hài kịch hai miền đang có sự tiếp biến về văn hóa. Nực cười là một miền có vẻ tốt hơn trong khi miền còn lại được đánh giá là “không còn hay như trước”.

Hài miền Nam vốn bị gắn mác hài nhảm, thậm chí đã đi đến tận cùng của sự nhảm nhí và nhạt nhẽo. Nhưng thời gian gần đây, yếu tố trí tuệ được đưa vào tác phẩm tương đối nhiều.

Thành Lộc, Hữu Châu, Hoài Linh là những nghệ sĩ đang làm tốt điều này. Tôi thấy nhiều tiểu phẩm với diễn xuất của Hoài Linh kết thúc rất nhân văn, điều mà tâm lý người Việt rất thích.

Ngược lại, hài Bắc lại xuất hiện ngày càng nhiều tác phẩm nhảm nhí, bắt chước miền Nam những năm về trước. Một thời, hài Nam chuyên trị lấy hình hài xấu xí của con người như răng vẩu, gương mặt biến dạng, đi nghiêng, đi lệch để gây cười. Bây giờ, miền Nam hạn chế cách gây cười kiểu này thì miền Bắc lại bắt đầu lạm dụng.

Thể loại hài chính luận cũng có sự thay đổi. Trước đây, miền Bắc đóng đinh với thương hiệu hài chính luận nhưng gần đây, một số tác phẩm chính luận lại nặng nề vì đạo diễn và tác giả kịch bản không biết chuyển hóa nội dung thành tiếng cười vui tươi, sảng khoái.

Sự cũ kỹ trong kịch bản và cách diễn xuất, cùng việc biến báo đầy sống sượng các vấn đề thời sự - xã hội thành tiếng cười khiến hài Bắc, vốn thơm nức tiếng bỗng trở nên lép vế. Không gì đáng tiếc hơn khi chính khán giả miền Bắc lại nhận xét hài Bắc nhảm và nhạt – điều mà trước đây không hề có.

2 miền Nam – Bắc là hai không gian văn hóa khác nhau. Nhưng trong bối cảnh hiện nay, việc một số nghệ sĩ Bắc như Xuân Bắc, Tự Long vào tham gia các chương trình do đơn vị phía Nam tổ chức là một chiều hướng tốt.

Cách đón nhận của khán giả hai miền với hài kịch không tương đồng, thói quen thưởng thức cũng đầy khác biệt. Những ý kiến trái chiều và so sánh là không thể không có. Do vậy, muốn làm tốt, nghệ sĩ vừa phải giỏi ứng biến vừa phải giữ được bản sắc của mình.

 

Một số nghệ sĩ miền Bắc như Xuân Bắc, Tự Long, Công Lý tham gia Ơn giời! Cậu đây rồi - một chương trình được ghi hình tại TP.HCM. Ảnh: CTCC.

Nghệ sĩ hài là chủ thể của sáng tạo

Nhân tố có vai trò quyết định trong chất lượng của hài kịch là nghệ sĩ. Và cũng chỉ có nghệ sĩ – chủ thể của sáng tạo trong nghệ thuật – mới biết con đường nào đúng đắn nhất để khán giả không quay lưng lại với mình và bản thân cũng không trở thành một “con rối” - khô cứng, máy móc và cũ rích.

Hơn ai hết, nghệ sĩ hài cần phải hiểu rằng sự nhảm nhí chỉ phục vụ được một bộ phận khán giả. Số đông còn lại, với dân trí ngày càng cao, đòi hỏi tác phẩm hài kịch phải chứa đựng những thông điệp sâu sắc, ý nghĩa. Khi đó, tiếng cười không đơn thuần chỉ là sự hềnh hệch, huỵch toẹt mà còn phải thâm thúy, “cười từ bên trong”.

Không phải ngẫu nhiên mà dân gian có câu “cười chảy ra nước mắt” và “khóc bật lên tiếng cười”. Cười đó mà khóc ngay được mới đúng là tiếng cười mang triết lý thực sự.

Muốn thế, nghệ sĩ, ngoài cái duyên sân khấu trời cho còn phải dày công rèn luyện, đầu tư kịch bản. Quan trọng, cần dũng cảm nói không với lối gây cười cơ học, rẻ rúng, vượt ngưỡng chuẩn. Hãy trả lại cho hài kịch những tiếng cười tử tế.

Chúng ta cũng cần những nghệ sĩ hài sử dụng sự thông minh, trí tuệ để sáng tạo và biểu diễn những tác phẩm hài đúng nghĩa. Những nghệ sĩ tùy tiện, vì tiền, chọc cười phản cảm cần phải bị tẩy chay và lên án.

theo Zing.vn
Sân khấu kịch: Sàng lọc để tử tế hơn!

Sân khấu TP.HCM thật là kỳ lạ, trong lúc khán giả liên tục giảm, diễn viên liên tục bỏ sân khấu đi chạy show làm game truyền hình thì các sân khấu mới vẫn liên tục ra đời.
Chỉ trong Tết Đinh Dậu 2017, làng sân khấu TP.HCM đã nghe tin về sự mở cửa một số điểm diễn sân khấu mới cũng như đóng cửa một số điểm diễn khác. Cùng một điểm diễn, vừa đóng cửa đã mở cửa lại.

Mở mới và đóng cửa xoành xoạch

Trong lúc các sân khấu trong năm 2016 cho biết lượng khán giả giảm 30%-50%, nhiều đêm diễn bị liên tục trả vé thì nhóm hài trẻ X-Pro tuyên bố lập sân khấu riêng. Và họ lập sân khấu riêng thật ở một quán cà phê trên đường Nguyễn Bỉnh Khiêm, quận 1, TP.HCM. Tuy nhiên, chỉ hoạt động vài suất diễn và vài tháng thì sân khấu của X-Pro đã phải ngưng. Khi thông tin sân khấu của X-Pro chưa lắng xuống thì đã có thông tin hai nghệ sĩ Minh Nhí và Quốc Thảo tiếp nhận điểm diễn cũ của X-Pro để mở sân khấu của riêng mình. Sau các suất diễn đông kín khách vào dịp Tết, hiện sân khấu này đã tạm ngưng diễn hai tuần để đầu tư mới từ nghệ sĩ Minh Nhí, còn nghệ sĩ Quốc Thảo đã rút khỏi vai trò đầu tư sân khấu này do quá bận show, chỉ cộng tác về mặt chuyên môn.

Trong Tết 2017, diễn viên Trần Bùm cũng không ngần ngại bỏ vốn lớn với nhiều sao hài như Trường Giang để làm hai vở diễn dài ở Nhà hát Bến Thành. Còn trước đó, trong năm 2016, diễn viên Gia Bảo đã mở sân khấu kịch mới toanh mang tên Kịch Family tại hội trường Đài Tiếng nói nhân dân TP.HCM ở quận 1. Hiện sân khấu này đã tạm ngưng một thời gian khá dài. Trước đó nữa, ông bầu Bảo Anh sau khi rút khỏi Sân khấu Hoàng Thái Thanh đã mở Kịch Thuần Việt ở quận 2. Kịch Thuần Việt thất bại, bầu Bảo Anh kiên trì về mở Kịch CTM ở quận 6. Sân khấu này diễn chưa được bao lâu cũng đã phải ngưng diễn. Nhưng cũng chỉ một thời gian ngắn sau đã lại thấy nghệ sĩ Trịnh Kim Chi tiếp quản điểm diễn của Kịch CTM để mở sân khấu Kịch TKC của mình. Mừng một điều là Kịch TKC đã trụ vững hơn một năm, hiện vẫn thể hiện sự sung sức khi ra vở mới liên tục. Trở về trước nữa, khi nghệ sĩ Ngọc Trinh trục trặc hợp đồng hợp tác, thuê điểm diễn với Nhà hát Kịch TP.HCM tại rạp Công Nhân thì đạo diễn Lê Nguyên Đạt đã xuất hiện ngay để thay thế vị trí hợp tác cùng Nhà hát Kịch với Kịch Sen Việt.
Cần cả cái mới và sự tử tế

Hiện vẫn có nhiều nghệ sĩ và nhóm diễn như Buffalo đang cố gắng và nuôi ý định tìm một điểm diễn thuận lợi để mở sân khấu riêng. Trong khi đó sân khấu đang vô cùng khó khăn khi lượng khán giả vẫn sụt giảm. Vậy nguyên nhân nào để các nghệ sĩ vẫn không ngần ngại để mở sân khấu riêng? Sân khấu cần làm gì để giữ được khán giả? Cần cái mới và sự tử tế. Có một hiện tượng là dù trong vài năm gần đây các sân khấu lớn lâu năm có thương hiệu vàng liên tục gặp khó khăn về khán giả thì một sân khấu trẻ-mới là Thế Giới Trẻ - Sài Gòn Phẳng lại ngày càng đông khán giả và luôn ổn định lượng khán giả khá tốt ở những thời điểm xấu nhất. Đáng chú ý hơn nữa là lượng khán giả ở sân khấu này phần nhiều là người trẻ, chứng tỏ sân khấu vẫn có sức cạnh tranh với các loại hình giải trí thời thượng dễ thu hút khán giả trẻ hơn như ca nhạc, phim ảnh, game show… Để có được phong độ này, khách quan nhìn nhận các vở diễn ở Thế Giới Trẻ - Sài Gòn Phẳng luôn trẻ trung, sinh động, có những câu thoại, cách nói, đề tài và cách thể hiện gần gũi với giới trẻ do chính các tác giả, đạo diễn, diễn viên trẻ viết, dựng, diễn. Các vở diễn ở sân khấu này mang nhiều không khí hài hước, giải trí nhưng mỗi vở đều được đầu tư kỹ càng về trang phục, cảnh trí lẫn chất lượng biểu diễn có công phu tập luyện. Bên cạnh tiếng cười, các vở diễn còn có tiếng khóc, lồng vào các ý nghĩa tư tưởng chứ không dừng ở hài ngô nghê. Tiếng cười, miếng diễn ở sân khấu này tuy không phải lúc nào cũng chỉn chu nhưng có ý thức về sự không thái quá khiến người xem phải phản cảm. Hiện nhiều gương mặt diễn viên trẻ đã nổi lên từ sân khấu này như Thu Trang, La Thành, Diệu Nhi, Hồng Trang, Puka…

Nói về việc làm sao để sân khấu giữ được khán giả, khán giả cần gì, muốn gì từ các sân khấu, quản lý Ngọc Hùng của Thế Giới Trẻ - Sài Gòn Phẳng cho biết: “Trong năm qua sân khấu của chúng tôi cũng gặp nhiều khó khăn khi diễn viên chạy show nên sân khấu đã có giải pháp là liên tục tìm những gương mặt mới. Thế mạnh của sân khấu chúng tôi cũng là liên tục giới thiệu được những gương mặt mới. Bên cạnh đó, sân khấu phải đảm bảo được chất lượng vở diễn, làm sao để khác biệt với các tiết mục hài trên truyền hình”.

Nghệ sĩ MINH NHÍ:

“Cứ làm hết sức thì khán giả không bỏ mình!”

Sau khi nghệ sĩ Quốc Thảo vì bận việc quá không cùng tôi đầu tư cho sân khấu mới nữa, tôi vẫn quyết định đầu tư chất lượng hơn cho sân khấu của mình dù làm một mình. Tôi cải tạo sân khấu rộng hơn, đầu tư lại dàn âm thanh, ánh sáng và làm lại ghế ngồi. Về mặt tiết mục, tôi thấy là phải làm hài theo kiểu mới hiện nay là hài phi lý nhưng không thể xàm xí, dơ tục được mà phải làm sạch, làm ý nghĩa. Tôi tìm kiếm cái mới bằng cách để sân khấu và diễn viên của mình tương tác với khán giả tối đa. Khán giả có thể có ý kiến, có thể tham gia vào vở kịch với những chỉnh sửa tình tiết theo ý mình nếu đang xem mà thấy không hài lòng, không đồng ý chi tiết nào đó. Qua tám suất diễn những ngày Tết đông khán giả, tôi tin rằng mình cứ làm hết sức và tử tế đi đã thì khán giả sẽ không bỏ mình.

HÒA BÌNH