Công chúng, ca sĩ, nhà sản xuất chương trình ca nhạc thở phào nhẹ nhõm vì lệnh cấm 5 ca khúc: “Cánh thiệp đầu xuân”, “Rừng xưa”, “Chuyện buồn ngày xuân”, “Con đường xưa em đi”, “Đừng gọi anh bằng chú” đã được tháo dỡ. Động thái tích cực của Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch buộc Cục Nghệ thuật Biểu diễn (NTBD) hủy bỏ lệnh cấm lưu hành 5 ca khúc vừa nêu cho thấy những quyết định làm “nóng” dư luận thời gian qua là xuất phát từ tư duy máy móc, cảm tính, thiếu thiện ý của cục này.

Như chơi trò “tập tầm vông”

Dù sao thì thiệt hại từ lệnh cấm này đối với ca sĩ, nhà sản xuất có sử dụng 5 ca khúc nêu trên chưa lớn như những trường hợp từng rơi vào hoàn cảnh tương tự.

Trước đây, đã có rất nhiều ca khúc cho phổ biến năm trước, đến năm sau lại thu hồi. “Ai biểu anh làm thinh” (sáng tác: Trầm Tử Thiêng) được phép phổ biến theo Quyết định số 63/QĐ-CNTBD ngày 29-12-2010, sau đó bị thu hồi theo Quyết định số 29/QĐ-NTBD ngày 6-4-2011; “Tôi đưa em sang sông” (tác giả: Y Vũ), cho phép phổ biến theo Quyết định số 583/QĐ-NTBD ngày 18-10-2011, sau đó Quyết định số 396/NTBD-PQL ngày 14-5-2013 không cho phép…

Đặc biệt nghiêm trọng là trường hợp ca khúc “Tàu đêm năm cũ” (tác giả: Trúc Phương), Cục NTBD cho phép phổ biến trong Quyết định số 681/QĐ-NTBD ngày 29-11-2011. Đến ngày 26-6-2012, Cục NTBD ra Văn bản số 267/QĐ-NTBD ngưng cho phép phổ biến ca khúc này, buộc thu hồi toàn bộ đĩa đã xuất bản, gây thiệt hại không nhỏ cho ca sĩ và doanh nghiệp.

Tất cả hiện tượng trên cho thấy những nhà quản lý đang lúng túng, mâu thuẫn với chính các quyết định của mình.

Album “Tàu đêm năm cũ” của ca sĩ Vy Thảo bị thu hồi vì có ca khúc cùng tên của tác giả Trúc Phương chưa được phép phổ biến. (Ảnh bìa album do nghệ sĩ cung cấp)

Tại sao Cục NTBD phải cấp phép phổ biến cho ca khúc sáng tác trước năm 1975 ở miền Nam và của tác giả người Việt sinh sống ở nước ngoài? Câu hỏi này chưa ai trả lời, kể cả cơ quan cấp phép là Cục NTBD. Chẳng rõ cơ quan quản lý đề ra quy định này để làm gì nhưng những diễn biến thời gian qua cho thấy chính các quy định không hợp thời đó đã gây cho các nhà quản lý sự rối rắm.

Khi xét duyệt những ca khúc thuộc dạng này, Cục NTBD chưa có điều kiện tiếp cận các nhạc bản gốc. Vì vậy mới có chuyện những bài hát sửa lời được cấp phép, sau đó lại thu hồi. Cũng là những ca khúc sáng tác trước năm 1975, có nội dung tương tự nhưng bài này thì được phép phổ biến, bài khác lại bị cấm, bị thu hồi, gây hoang mang, bất công cho nhiều cá nhân và tổ chức.

Thậm chí, có trường hợp bị thiệt hại về vật chất lẫn tinh thần như ca sĩ Vi Thảo, bị thu hồi album “Tàu đêm năm cũ” vì có ca khúc cùng tên của tác giả Trúc Phương. Cũng vì không biết hết ca khúc xưa nên cơ quan chức năng đã để xảy ra trường hợp “Phố đêm” của nhạc sĩ Tâm Anh thành “Phố đêm” của nhạc sĩ Nguyễn Tuấn Kiệt trong CD “Tình ca 50” của Đàm Vĩnh Hưng khiến ca sĩ này bị thiệt hại vì album bị thu hồi, còn một số chuyên viên và lãnh đạo Sở Văn hóa - Thông tin (VH-TT) TP HCM lúc đó bị kiểm điểm, kỷ luật.

Cũng chính vì những quy định này mà vừa qua, một số ca khúc từng nổi tiếng mấy chục năm của cố nhạc sĩ Trịnh Công Sơn bỗng dưng trở thành ca khúc “lậu”, phải làm hồ sơ xin mới được Cục NTBD cấp phép phổ biến.

Tự phủ nhận tính pháp lý của các quy định trước

Nếu hiểu máy móc theo tinh thần của Cục NTBD thì cả những ca khúc trong phong trào Hát cho dân tôi nghe cũng sẽ phải “xin” phép lại, như: “Dậy mà đi” (Nguyễn Xuân Tân), “Hát cho đồng bào tôi nghe” (Tôn Thất Lập)…

Những ca khúc này tuy không nằm trong các quyết định phổ biến của Cục NTBD nhưng tất cả đều được sử dụng trong các chương trình phát hành băng đĩa ca nhạc đã được các sở VH-TT cấp phép sản xuất và phổ biến trước đây, được Cục NTBD kiểm duyệt qua hình thức cấp nhãn kiểm soát trên bản ghi âm, ghi hình từ năm 1999.

Cụ thể, bài “Nối vòng tay lớn” được phát hành trong các chương trình: “Tình khúc Trịnh Công Sơn chọn lọc” của Bến Thành Audio-Video năm 2001, album “Đêm thành phố đầy sao” của Công ty TNHH-DV-VHNT Phú Nhuận năm 2004, CD “Huế - Sài Gòn - Hà Nội” của Hãng phim Trẻ năm 2000… Bài “Huế - Sài Gòn - Hà Nội” đã có trong chương trình vừa nêu và các chương trình “Tuổi đá buồn - Vẽ bằng màu tình yêu” của Công ty TNHH TM-DV Đông Hải năm 2004, “Bài ca Hà Nội” của Hãng phim Trẻ năm 2001… Bài “Ca dao mẹ” có trong các chương trình “Tình ca dâng mẹ” của TTBN Rạng Đông năm 2004, trong “Album Trịnh Vĩnh Trinh”, “Mưa mùa hạ”, “Hòa tấu guitar Tình nhớ” của Hãng phim Phương Nam vào các năm 2004, 2005… Từ đó đến nay, chưa hề có quyết định nào thu hồi các sản phẩm băng đĩa trên. Nay, Cục NTBD lại cho rằng những ca khúc này chưa được phép lưu hành và phải xin phép lại. Phải chăng cục tự phủ nhận tính pháp lý của các văn bản pháp luật mà mình đã ban hành?

Cụ thể, ngày 8-1-1996, Bộ VH-TT ban hành Thông tư số 05/TT-PC hướng dẫn thực hiện quy chế “Lưu hành kinh doanh phim, băng đĩa hình, băng đĩa nhạc; bán, cho thuê xuất bản phẩm; hoạt động văn hóa và dịch vụ văn hóa nơi công cộng; quảng cáo, viết, đặt biển hiệu” (kèm theo Nghị định số 87/CP ngày 12-12-1995 của Chính phủ). Thông tư này quy định “được phép phổ biến các bản nhạc, bài ca sáng tác trước Cách mạng Tháng Tám và trước năm 1975 ở miền Nam đã được đài phát thanh, truyền hình phát sóng; các nhà xuất bản, các cơ sở sản xuất băng đĩa nhạc hợp pháp phát hành; đã được đăng trên các báo, tạp chí; sử dụng trong các phim đã được phép phổ biến; sử dụng trong các chương trình nghệ thuật được phép công diễn; được sở VH-TT và Bộ VH-TT cho phép phổ biến”.

Các điều khoản quy định về cấp nhãn kiểm soát cũng nêu rõ: “Băng đĩa đã dán nhãn kiểm soát thì được lưu hành trong và ngoài nước, trừ trường hợp sau khi đã dán nhãn mà bị cơ quan có thẩm quyền cấm lưu hành” (Nghị định 55/1999); “bản ghi âm, ghi hình ca múa nhạc, sân khấu đã dán nhãn kiểm soát có hiệu lực lưu hành trên toàn quốc và khai báo hải quan khi thực hiện xuất khẩu” (Nghị định 79/2012). Cục NTBD không biết đến các quy định này hay cố tình phủ nhận để làm khó?

Cục NTBD cho rằng đã nhiều lần đề nghị các địa phương rà soát, cung cấp các ca khúc ra đời ở miền Nam trước năm 1975 và ca khúc do người Việt định cư ở nước ngoài sáng tác chưa được phép phổ biến để ra quyết định chính thức nhưng chưa được đáp ứng. Thiết nghĩ, là cơ quan cấp nhãn kiểm soát cho các sản phẩm băng đĩa trên toàn quốc, Cục NTBD là nơi có đầy đủ dữ liệu và thẩm quyền nhất để làm công việc này.

Việc cho phép lưu hành trở lại 5 ca khúc vừa rồi chỉ là giải pháp tình huống, “chữa cháy”. Việc cơ bản phải làm là điều chỉnh các văn bản quy phạm pháp luật khi nó không còn phù hợp, nhất là điều 29 Nghị định 79/2012 “Quy định về biểu diễn nghệ thuật, trình diễn thời trang; thi người đẹp và người mẫu; lưu hành, kinh doanh bản ghi âm, ghi hình ca múa nhạc sân khấu”.

Lệ Minh

Cấp phép ca khúc xưa: Sai ở thái độ ứng xử!

Tinh thần chung là phải có cách ứng xử với các ca khúc trước năm 1975 ở miền Nam theo tinh thần hòa hợp dân tộc

 

Liên quan đến 5 ca khúc ra đời trước 1975 vừa bị Cục Nghệ thuật biểu diễn (NTBD) cấm lưu hành, phổ biến, Hội Nhạc sĩ Việt Nam (NSVN) lên tiếng bằng công văn gửi Hội đồng Lý luận, phê bình Văn học Nghệ thuật trung ương, khẳng định không có vần đề gì ở những ca khúc này để phải cấm.

Không vi phạm quy định

Công văn cho biết ngày 11-4-2017, Hội NSVN nhận được Công văn số 34-CV/HĐ ngày 10-4-2017 của Hội đồng Lý luận, phê bình Văn học Nghệ thuật trung ương về việc Cục NTBD, Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch (VH-TT-DL) ban hành văn bản yêu cầu tạm dừng lưu hành 5 ca khúc (“Cánh thiệp đầu xuân”, “Rừng xưa”, “Chuyện buồn ngày xuân”, “Con đường xưa em đi”, “Đừng gọi anh bằng chú”) sáng tác tại miền Nam trước năm 1975. Hội NSVN đã triệu tập cuộc họp gồm đại diện Ban Thường vụ, Ban Chấp hành, Hội đồng Nghệ thuật và tham khảo ý kiến một số nhạc sĩ lão thành.

 

“Con đường xưa em đi” - một trong 5 bản nhạc bị Cục NTBD cấm lưu hành được Hội NSVN thẩm định không vi phạm (ảnh chụp từ bìa bản nhạc in)

 

Theo Hội NSVN, 5 ca khúc nêu trên nằm trong danh mục bài hát sáng tác trước năm 1975. Đối chiếu với điều 3 của Quyết định số 47/2004-QĐ-BVHTT (các hành vi bị nghiêm cấm) và điều 6 của Nghị định số 79/2012/NĐ-CP (những quy định cấm) thì 5 tác phẩm kể trên không vi phạm những quy định mà nhà nước đã đề ra. Trên thực tế, cả 5 bài hát đã được cấp phép biểu diễn. “Sau khi thẩm định bản nhạc gốc của 4 tác giả (riêng bài “Chuyện buồn ngày xuân” của tác giả Lam Phương chỉ có lời ca, không có bản nhạc), chúng tôi nhận thấy về nội dung các bài hát này không có vấn đề gì, âm nhạc và ca từ theo dòng nhạc phổ biến lúc bấy giờ tại các đô thị miền Nam, dễ hát, dễ nghe, dễ thuộc” - công văn nêu rõ.

Sai ca từ có thể điều chỉnh

Việc Cục NTBD, Bộ VH-TT-DL quyết định thu hồi 5 ca khúc trên với lý do ca từ không đúng với bản gốc và tác giả sáng tác các bài hát trên chưa bảo đảm đúng quy định của pháp luật về sở hữu trí tuệ, vi phạm quyền tác giả và quyền liên quan, Hội NSVN cho rằng việc xác định văn bản gốc bài hát của các tác giả trước 1975 là việc làm cần thiết. Đơn vị có thẩm quyền cấp phép phổ biến cần phối hợp với Trung tâm Bản quyền tác giả âm nhạc của Hội NSVN để làm cơ sở đối chiếu với những dị bản phát sinh.

Vì không thể sưu tầm hết các bản gốc của các bài hát trước 1975 (hàng ngàn bài) để cấp phép theo từng đợt như vẫn làm nên theo Hội NSVN, Cục NTBD nên giao các sở VH-TT-DL các tỉnh - thành tự chịu trách nhiệm thẩm định trình cấp có thẩm quyền phê duyệt.

Việc xét, thẩm định các bài hát trước 1975 cần thiết có sự phối hợp với cơ quan chuyên môn âm nhạc là Hội NSVN và Trung tâm Bảo vệ quyền tác giả âm nhạc Việt Nam; có thể tham khảo ý kiến của các tác giả hoặc đại diện gia đình của các tác giả.

Hội NSVN cũng cho rằng trong tình hình hiện nay, các cơ quan có thẩm quyền trong lĩnh vực văn hóa cần cân nhắc cẩn trọng, kỹ lưỡng trong việc thẩm định trước khi đưa ra những quyết định trong lĩnh vực văn học, nghệ thuật, tránh những hiểu lầm, suy diễn không có lợi trong đời sống văn nghệ, nhằm góp phần củng cố khối đại đoàn kết toàn dân, thực hiện tốt chính sách hòa giải, hòa hợp dân tộc mà Đảng và nhà nước đề ra.

Phát biểu với tư cách Chủ tịch Hội NSVN, nhạc sĩ Đỗ Hồng Quân cho rằng chiến tranh đã lùi xa, sự phát triển của âm nhạc cần hướng đến tinh thần hòa hợp dân tộc. “Khi cấm bài hát nào cần phải có những hội thảo, tọa đàm khoa học với sự tham gia của các nhà khoa học, nhạc sĩ, nghệ sĩ... để bàn bạc cho kỹ. Các cơ quan quản lý nhà nước khi đưa ra quyết định cấm hay không cấm bản nhạc nào đó cần phải có chứng cứ, cơ sở và tham khảo ý kiến công luận. Tôi thấu hiểu rằng phải có cách ứng xử với các ca khúc trước năm 1975 theo tinh thần hòa hợp dân tộc. Một tác phẩm có giá trị về nội dung, nghệ thuật, trước khi đưa ra một quyết định nào đó phải cân nhắc nhiều chiều” - ông Quân bày tỏ.

Không nên “bới lông tìm vết”

Trước đây, Sở Văn hóa - Thông tin TP HCM (nay là Sở Văn hóa - Thể thao TP HCM) đã lọc ra danh sách gồm 130 bài hát nhạc lính chế độ Sài Gòn thuộc diện không được cấp phép trình diễn và sản xuất băng, đĩa nhạc. Còn lại những bài hát tình yêu, quê hương được ra đời và phổ biến trước năm 1975 đều được cho phép sử dụng.

Nhạc sĩ Trần Tiến cũng cho rằng việc cấm đoán như hiện nay đang thể hiện sự “bới lông tìm vết”. Theo ông, việc cấm một bài hát đã có đời sống gắn bó với người nghe sẽ tạo nên những bức xúc. “Khi công chúng đến với những ca khúc như thế, không phải vì ý thức chính trị mà là ý thức nghệ thuật, vì sự đồng điệu và yêu thích. Bài hát đó còn là kỷ niệm, là hình ảnh gắn liền với người thân của họ” - tác giả “Vết chân tròn trên cát” nói.

 

Vẫn phải xin - cho

Trả lời tại sao Cục NTBD không tập hợp các tác phẩm sáng tác trước 1975 để thẩm định, sau đó cấp phép phổ biến một cách công khai, ông Lê Minh Tuấn cho rằng cơ quan quản lý nhà nước phải thực hiện theo đúng quy định của pháp luật (Nghị định 79/2012/NĐ-CP). Nếu cơ quan này chủ động công bố, cho phép phổ biến sẽ rất có thể rơi vào tình trạng các tác phẩm được phép phổ biến nhưng nội dung không chính xác và tác giả, chủ sở hữu tác phẩm chưa xác nhận, đồng ý. Trên thực tế, các tác giả, chủ sở hữu tác phẩm mới là nơi nắm giữ bản nhạc, tác phẩm chính xác nhất về ca từ, ký tự âm nhạc; họ có muốn phổ biến những tác phẩm mình đang sở hữu hay không. Ông Tuấn cho biết Cục NTBD rất mong các tổ chức, cá nhân lưu giữ, sưu tầm, sở hữu gửi đề nghị về Cục NTBD để tổ chức thẩm định và cho phép phổ biến theo quy định của pháp luật.

 

Hoàng Lan Anh