Làm sân khấu "tử tế": Cần “bàn tay” nâng đỡ
- Thứ bảy - 25/02/2017 15:48
- |In ra
- |Đóng cửa sổ này
htt
Xã hội hóa sân khấu, theo thời gian, cho thấy là một chủ trương đúng, mở ra cho nghệ sĩ cơ hội được tự do sáng tạo, phát huy tối đa khả năng đóng góp cho xã hội, đồng thời cũng đem đến cho họ những thách thức không nhỏ để tồn tại trong cơ chế thị trường.
Những “người hùng” cô đơn
Trong một xã hội mà dân trí chưa cao, lại bị thị trường thuận mua vừa bán chi phối, những người làm nghệ thuật với mục đích tôn vinh cái đẹp chân chính luôn vấp phải khó khăn về doanh thu. Khán giả đến với sân khấu, phần đông là muốn giải trí, muốn thỏa mãn điều ưa thích, cảm giác lạ… Ít ai đi xem kịch để tìm kiếm những bài học đạo đức, hình thành nhân cách. Những người làm nghề đều hiểu để có một tác phẩm nghệ thuật hay, vừa dung chứa tính thẩm mỹ cao vừa thỏa mãn được yếu tố giải trí và mang thông điệp giá trị nhân văn là điều không dễ nên buộc họ phải chọn lựa: hoặc chạy theo số đông để tồn tại hoặc chấp nhận sự thiệt thòi hầu neo giữ những giá trị chân chính. Điều đó lý giải vì sao Sân khấu Hồng Vân một thời hãnh diện với những vở kịch Bắc sâu sắc, những vở tâm lý nhẹ nhàng lại trở thành “cứ điểm” của kịch ma, kịch kinh dị; Kịch Sài Gòn, Nụ Cười Mới, Thế Giới Trẻ… nghiêng hẳn sang mảng kịch hài; Sân khấu IDECAF nhiều tâm huyết cũng phải nghĩ thêm những mảng miếng để giữ khán giả. Chỉ còn Sân khấu 5B, Hoàng Thái Thanh và mới đây là Hồng Hạc là đi chuyên dòng kịch chính luận, tâm lý, luôn muốn đặt con người trước những vấn đề phải nghĩ suy, phải đưa ra thái độ sống.
Chọn con đường hẹp để đi, các sân khấu chuyên về chính luận, tâm lý chẳng khác nào như những “người hùng” cô đơn. Bởi nếu nói đến khó khăn về doanh thu, họ chính là người đứng “đầu sóng ngọn gió”, hứng chịu đầu tiên những “ngọn roi” của thị trường mà không được ai chia sẻ. Lời ăn lỗ chịu, trân mình trước những bài toán thu chi chỉ để giữ cho đường hướng nghệ thuật đã chọn được “vuông tròn”. Trên thương trường, các vở diễn có vẻ được cạnh tranh một cách bình đẳng nhưng nhìn ở góc độ văn hóa, lại là sự “bất công” đối với những vở thuộc dòng kịch kén người xem. Những chương trình thực hiện với mục đích giáo dục như đem các vở kịch lịch sử đến trường học để dạy học sinh về truyền thống giữ nước của Sân khấu IDECAF bao năm qua cũng chỉ làm một mình, không được ai hỗ trợ.
Mãi là “vô gia cư”
Điều “bất ngờ” là sau hơn 40 năm hòa bình, TP HCM hiện nay không có một cơ sở vật chất nào cho các đoàn nghệ thuật hoạt động. Nhà hát Hát bội sau nhiều năm lận đận, vừa được giao cho rạp Thủ Đô tối tăm, ẩm mốc. Nhà hát Cải lương Trần Hữu Trang (trên nền rạp Hưng Đạo cũ) mới xây xong 2 năm, chưa kịp bàn giao cho nhà hát, phải “đắp chăn” nằm chờ sửa chữa, không biết chừng nào mới hoạt động được.
Ở sân khấu kịch nói, trừ Nhà hát Kịch TP HCM, Nhà hát Sân khấu nhỏ TP HCM (còn gọi Sân khấu 5B), các sân khấu khác hiện nay đều là những kẻ “vô gia cư” vì tất cả đều phải đi thuê địa điểm để biểu diễn. Cơ sở vật chất của Nhà hát Kịch
TP HCM được xem là “sang” nhất vì tọa lạc ở đường Trần Hưng Đạo, trung tâm quận 1, nhưng từ lâu đã xuống cấp trầm trọng, mới đây, một mảng trần bị mục ở khu vực hóa trang rớt xuống gây thương tích cho nghệ sĩ Trường Sơn nên nhiều vở diễn phải chạy lánh nạn. Nhà hát 5B đóng cửa gần một năm nay và có lẽ còn phải chờ thêm khoảng 3 năm nữa, theo dự án xây mới lại toàn khu nhà Hội Sân khấu TP, nghĩa là trước mắt, nếu 5B dựng vở mới sẽ phải đi tìm thuê điểm diễn. Kịch Hồng Vân, Kịch IDECAF, Kịch Sài Gòn… là những thương hiệu có thâm niên ở nhà thuê “ổn định” trên dưới 20 năm; hầu hết những sân khấu còn lại như Hoàng Thái Thanh, Nụ Cười Mới, Trịnh Kim Chi… đều phập phồng chuyện chuyển nhà. Ở thời buổi lĩnh vực giải trí có nhiều cạnh tranh như hiện nay, tiền thuê nhà cũng là một gánh nặng kéo các sân khấu nghiêng về cán cân thương mại trong các vở diễn.
Muốn có hoa phải vun trồng
Văn hóa, nghệ thuật có tầm quan trọng trong việc xây dựng, hình thành nhân cách con người. Thế nhưng cho đến nay, sau hơn 40 năm, TP HCM không những không có thêm một công trình văn hóa nào đúng tầm cỡ mà ngược lại, hầu hết những cơ sở văn hóa như rạp hát, rạp chiếu phim có từ trước năm 1975 dần đã biến mất, chuyển đổi thành những trung tâm thương mại hoặc làm nhà kho, đẩy những người làm văn hóa thành những kẻ không nhà hát, đặc biệt là ngành sân khấu.
Đừng để những vở kịch có chất lượng nghệ thuật cao, đậm tính nhân văn phải tự bơi trong cuộc ganh đua ở thị trường. Không ai ngoài nhà nước có thể giơ bàn tay tiếp sức cho những người làm nghệ thuật chân chính trong lúc này. Đừng để những người nhiều tâm huyết trong việc “trồng người” như NSƯT Thành Hội đến lúc phải thốt lên “Hết tiền thì nghỉ!”. Lúc ấy, cái mất mát lớn nhất thuộc về công chúng mộ điệu, những người luôn khát khao những món ăn tinh thần có giá trị và còn thuộc về xã hội khi cái thiện bị lấn át bởi cái ác.
Nghệ thuật chân chính nuôi dưỡng tâm hồn
Trước những tin tức giết người cướp của diễn ra hằng ngày một cách dửng dưng, lạnh lùng, đã có những câu hỏi đặt ra rằng tại sao con người bây giờ lại mất nhân tính đến vậy? Câu trả lời không thể khác là vì sự giáo dục văn hóa, nền nghệ thuật chân chính đã bị sức mạnh vật chất và những thứ phù phiếm đẩy xuống thế yếu. Người làm nghệ thuật chân chính nói chung, sân khấu nói riêng, bị rơi vào thế cô lập, bị bao vây bởi muôn vàn sức công phá của các loại văn hóa, giải trí dễ dãi trên các sân khấu thương mại, trên truyền hình,...
Nhân cách con người không tự nhiên mà có, phải qua quá trình giáo dục dài lâu trong gia đình, nhà trường và được nuôi dưỡng bằng những món ăn tinh thần bổ ích qua văn hóa, nghệ thuật. Sách vở nói: “Con người là mối tổng hòa của xã hội”. Ông bà đúc kết dân dã hơn: “Gần mực thì đen, gần đèn thì sáng”... Muốn xã hội bớt tệ nạn, bớt chuyện chém giết,... phải chú trọng đến việc giáo dục, xây dựng nhân cách thông qua các tác phẩm nghệ thuật tốt.
Làm sân khấu “tử tế” như đi trên dây
“Làm nghệ thuật chân chính lận đận quá” - không chỉ là nỗi niềm của nghệ sĩ “tử tế” mà còn là cảm nhận của khán giả mộ điệu khi chứng kiến những người làm nghề tâm huyết nếm trải những chát đắng
Vào ngày Valentine 14-2 vừa qua, Sân khấu Hoàng Thái Thanh (HTT) tròn 7 tuổi. “Buổi lễ” mừng sinh nhật đã diễn ra đơn sơ, giản dị nhưng thật ấm cúng và nhiều cảm xúc trong khoảng vài chục phút trước giờ mở màn suất tối vở “Mơ trăng bóng nước”.
Mắt lệ cho... nghề
Trong không gian nhỏ hẹp của tiền sảnh rạp hát là một cuộc sắp đặt nghệ thuật nhiều dụng ý: nơi này là “tủ sách” gồm những bài báo và hình ảnh về Sân khấu HTT, được đóng thành nhiều cuốn bọc nhựa trang trọng và kỹ lưỡng; góc kia là cái “chợ nổi” với chiếc ghe hàng xén gợi nhớ hình ảnh chiếc ghe tát nước “da diết” mấy mươi năm của người phụ nữ tên Thà trong vở “Bao giờ sông cạn”.
Song, mặt hàng để mời khách buổi ấy là món sương sâm “dzò bằng tay” dân dã - một chi tiết lấy ra từ vở “Mơ trăng bóng nước” vừa ra mắt trong dịp Tết Đinh Dậu. Chỉ bấy nhiêu thôi đã cho thấy sự nghiêm cẩn dành cho nghệ thuật và sự tôn trọng dành cho khán giả của Sân khấu HTT.
Những cảm xúc ban đầu ấy càng trào dâng khi mọi người vào bên trong nhà hát, bắt đầu cho cuộc giao lưu bỏ túi. Khán phòng không còn một chỗ trống, nhiều hàng ghế “xúp” được kê thêm, dãy ghế ở tít hàng cuối vốn dành cho diễn viên cũng được trưng dụng. Dường như tất cả khán giả mộ điệu khắp nơi đều cố gắng có mặt để chung vui với sân khấu thân thương của mình. Có người từ Tây Ninh phải đón xe từ trưa, có người bắt xe buýt từ Củ Chi hay Biên Hòa. Một anh thanh niên cho biết nhà ở Thủ Đức giáp ranh Long Thành, mấy ngày trước gọi nhiều lần không còn vé vẫn cứ liều đi, kiên nhẫn chờ hàng giờ để được vào dự.
Trước tình cảm dạt dào của khán giả, 2 ông bà bầu là nghệ sĩ Thành Hội và Ái Như gần như nước mắt lưng tròng suốt buổi giao lưu. Thế nhưng, Giám đốc Sân khấu HTT - NSƯT Thành Hội cũng chỉ dám mong một cách khiêm tốn là được gặp lại mọi người như hôm ấy vào lần sinh nhật thứ 8 bởi anh quá thấm thía những khó khăn mà HTT đã và đang phải trải qua. Những ai đã yêu HTT là yêu say đắm nhưng số khán giả này chưa thật đông đảo, chưa đủ để nuôi sống quanh năm những người làm nghề ở đây. Năm nào, 2 nghệ sĩ sáng lập này cũng phải chia nhau châm tiền nhà bù lỗ. Vì vậy, NSƯT Thành Hội luôn thẳng thắn trả lời giới truyền thông: “Khi nào hết tiền thì nghỉ”.
Trước Tết Đinh Dậu, theo kế hoạch cũng như có được sự thỏa thuận, Sân khấu HTT đã đóng gói hết đồ đạc chuẩn bị dọn về “ngôi nhà” cũ là Nhà Thiếu nhi TP HCM sau 2 năm đi ở nhờ Nhà Thiếu nhi quận 10. Thế nhưng, phút cuối lại trục trặc không về được vì còn phải chờ công trình sửa chữa nơi này được nghiệm thu.
Nghệ sĩ Ái Như đã khóc tức tưởi, tưởng như thân hình nhỏ bé của chị không còn chút sức lực nào nữa. Chị nói đồ đạc, trang thiết bị sân khấu tháo xuống 2 ngày nhưng lắp lên lại phải mất 20 ngày, trong khi Tết đến chỉ còn dăm ba bữa, vở dựng để ra mắt chỉ mới chạy đường dây, chưa kịp hoàn thiện. May mà Nhà Thiếu nhi quận 10 vẫn mở rộng vòng tay đón trở lại và cả đội ngũ cùng dốc tâm lao vào làm không kể ngày đêm mới có thể “tái lập hiện trường” kịp để chào đón khán giả đúng ngày đầu Xuân.
Đừng từ biệt khán giả nghe em!
Đạo diễn Việt Linh là một phụ nữ tài năng. Sau một thời gian dài phải chia tay nghề đạo diễn điện ảnh vì sức khỏe không cho phép, chị đã mở Sân khấu Hồng Hạc để tiếp tục thể hiện những khát vọng mang đến cho công chúng những món ăn tinh thần bổ ích. Điều đáng nói là chị lao vào sân khấu giữa lúc các sàn diễn đang thoái trào khiến cho không ít người lo ngại.
Thế nhưng, hơn 1 năm qua, từ khi được chính thức thành lập, Sân khấu Hồng Hạc với tiêu chí “tiếp cận văn học và điện ảnh nhất có thể” đã tạo được một lối đi riêng. Hồng Hạc đã cho ra đời những vở kịch mang nhiều chất suy tư chiêm nghiệm, gửi theo những thông điệp giúp con người ta biết sống tốt, nhân văn hơn.
Hồng Hạc là sân khấu kịch duy nhất hiện nay giúp khán giả “dọn mình” trong sạch, rũ hết “bụi trần” để tâm hồn thơ thới, chuẩn bị bước vào không khí “thánh đường sân khấu” bằng những nhạc phẩm cổ điển sang trọng qua sự trình bày của các nghệ sĩ dương cầm, vĩ cầm. Các kịch bản ở đây hầu hết đều do Việt Linh viết hoặc chuyển thể nên tính văn học được xem là đã góp phần rất lớn trong việc tạo nên hiệu quả cho các vở diễn. Khán giả không nhiều vì khán phòng nhỏ hẹp, chỉ 162 ghế, dòng kịch đòi hỏi người xem phải có nhận thức nhất định nhưng phần đông khán giả đến xem lần đầu đều thú vị với cảm giác khác lạ, mới mẻ.
Vậy mà mới đây, Sân khấu Hồng Hạc đã đăng thông báo tạm biệt: “Do không thích ứng với nội dung hoạt động mới của Trường Múa TP HCM, ngày 15-3-2017, Sân khấu Hồng Hạc sẽ không còn đóng đô ở địa chỉ... Mọi hoạt động sẽ tạm hoãn đến khi có địa điểm mới”. Đọc thông báo, khán giả T.V.L ở quận 9 viết thư gửi bà bầu Việt Linh: “Tin này làm anh buồn héo ruột. Không phải buồn vì em và nhóm từ giã Trường Múa TP HCM mà vì thấy làm nghệ thuật chân chính nhiều lúc sao lận đận quá. Em chào tạm biệt Trường Múa TP HCM nhưng đừng từ biệt khán giả quý trọng nghệ thuật chân chính, nhân văn và sâu sắc của Hồng Hạc group nghe em!”.
Có lẽ lời nhắn gửi của khán giả T.V.L cũng là nguyện vọng của những người yêu kịch Hồng Hạc. Nghe đâu Trường Múa TP HCM lấy lại mặt bằng để cho nhóm khác thuê với giá cao hơn. Không thể trách Trường Múa TP HCM vì họ có những lý do riêng, chỉ buồn vì những người làm nghệ thuật tâm huyết phải chịu đặt lên bàn cân của thương trường.
Những ngày này, nếu đến xem kịch ở Sân khấu Hồng Hạc, khán giả sẽ được nghe những câu đại loại như suất diễn cuối cùng, lần gặp cuối cùng... vì chính những người cầm trịch sân khấu này cũng chưa biết phải đi đâu, về đâu sau ngày 15-3!
Kỳ tới: Cần “bàn tay” nâng đỡ
Kịch “sạch” hiếm hoi
Trên Facebook, tình cảm của người xem vẫn luôn được bộc lộ qua những dòng tâm sự. Bạn Phạm Lâm Duy Anh viết: “Xin cảm ơn sân khấu đã cho mình một buổi chiều chủ nhật thật ý nghĩa với “Rau răm ở lại”. Ba tiếng đồng hồ không phí một giây nào”.
Thầy Trần Đình Phú, Tổ trưởng Tổ văn Trường THPT Nguyễn Thị Minh Khai, tâm sự: “Chúng tôi đã tham khảo rất nhiều và quyết định chọn những vở diễn của HTT cho các em học ngoại khóa. Đây là sân khấu có những vở chính kịch nội dung gần gũi với đời sống thường ngày, mang nhiều thông điệp ý nghĩa, được dàn dựng nghiêm túc và diễn viên diễn xuất rất chân thật. Tất cả điều đó đáp ứng tiêu chí chọn tác phẩm cho các em học ngoại khóa môn văn của nhà trường”.
Còn đây là mong muốn của bạn Nguyễn Kim Trường: “Sân khấu HTT là một trong ít ỏi đơn vị dựng chính kịch, kịch “sạch” trong bối cảnh hài nhảm, kịch vớ vẩn đang làm mưa làm gió. Tôi rất quý và hy vọng có dịp cộng tác với HTT bởi tôi đang ấp ủ ước mơ làm những tác phẩm sân khấu đúng nghĩa “nghệ thuật vị nhân sinh”…