Nghệ sĩ Năm Phỉ - Ảnh tư liệu
Soạn giả Nguyễn Ngọc Minh (giám đốc Sở VH-TT&DL tỉnh Tiền
Giang) nói về nghệ sĩ Năm Phỉ với sự kính trọng: “Xưa nay tôi
chỉ mới nghe có một người hát cải lương hay đến mức khán giả
tưởng những gì đang diễn ra trên sân khấu là ở đời thật nên
leo lên hành hung nhân vật phản diện, hoặc đồng thanh xin tha
chết cho nhân vật mà nghệ sĩ Năm Phỉ đóng. Bà không có danh
hiệu do Nhà nước phong tặng nhưng lại có vô số danh hiệu trong
lòng nhân dân”.
Vai diễn trăm lần, khán giả vẫn khóc
Tài liệu của tác giả Lê Tấn Chí ghi lại được Ban Tuyên giáo
Tỉnh ủy Tiền Giang xuất bản năm 1993 cho biết nhiều người thế
hệ trước năm 1954 rất yêu mến nghệ sĩ Năm Phỉ. Vai diễn bất hủ
của bà là Bàng Quý Phi trong vở Xử án Bàng Quý Phi. Vai diễn
này đã đưa tên tuổi nghệ sĩ Năm Phỉ lên tột đỉnh vinh quang.
Cũng vì diễn vai này quá tuyệt vời nên năm 1931 gánh Phước
Cương của bầu Nguyễn Phước Cương (chồng nghệ sĩ Năm Phỉ) được
chọn sang Pháp tham dự hội chợ đấu xảo quốc tế tại Paris và
cũng diễn vở này cho khán giả xem. Sau khi xem nghệ sĩ Năm Phỉ
diễn vai Bàng Quý Phi, ký giả của tờ La Comédia đã viết: “Nữ
diễn viên tài nghệ này muốn dẫn dắt ta đến đâu cũng được”. Sự
kiện này còn được nhạc sĩ Lê Thương kể lại vào tháng 10-1988
thế này: “Năm 1931 cô Năm Phỉ được mời sang Paris cùng các tài
tử gánh Phước Cương, trong đó có anh Hai Nhiêu, để lưu diễn
hai tuồng xuất sắc nhứt thời đó là Xử án Bàng Quý Phi và Phụng
Nghi Đình. Các tài tử trứ danh Pháp và báo chí quốc tế ở Paris
ngạc nhiên và khen ngợi cô vô cùng.
Ký giả Ngọc Điền trong một bài báo thời ấy đã kể lại: “Người
ta vẫn nhớ mãi hình ảnh của nữ nghệ sĩ Năm Phỉ có vóc dáng
mảnh khảnh, đài các ấy qua ba vai tuồng thật đặc sắc: Điêu
Thuyền trong vở Phụng Nghi Đình, Bàng Quý Phi trong vở Xử án
Bàng Quý Phi và Lan trong vở Lan và Điệp... Tài nghệ xuất
chúng của cô Năm Phỉ được diễn tả qua sắc diện, điệu bộ không
thiếu một nét đã làm rơi nước mắt biết bao khán giả. Xem cô
diễn, người ta phải tội nghiệp cho Bàng Quý Phi mặc dù có đoạn
làm người ta rất ghét người đàn bà nham hiểm ấy”. Đoạn Bàng
Quý Phi - Năm Phỉ làm khán giả xúc động nhất là khi Địch Thái
Hậu bảo vua ra lệnh tru di tam tộc dòng họ Bàng. Lúc này Năm
Phỉ diễn xuất thần: run rẩy toàn thân từ đầu đến chân, mặt cắt
không còn chút máu. Bàng Quý Phi thụp ngay xuống đất, lết đến
chân vua cầu khẩn, van xin. Đôi mắt, sắc diện của Năm Phỉ diễn
rất tha thiết làm cho nhiều người xem rơi lệ. Nhiều khán giả
thương yêu Bàng Quý Phi quá bèn la lớn: “Tha đi! Tha đi!...”.
Ký giả Thanh Đạm viết: “Chúng tôi biết cô Năm Phỉ từ thuở còn
cắp sách đến trường. Cuộc đời học trò với cơm cha áo mẹ làm gì
có tiền nhưng chúng tôi cũng ráng ky cóp dành dụm đủ mua cái
vé hạng bét nửa phần tiền vào chiều thứ bảy để thưởng thức tài
nghệ cô Năm Phỉ... Đặc sắc nhứt là vai Bàng Quý Phi. Nghệ
thuật diễn xuất của cô Năm Phỉ hấp dẫn, lôi cuốn hầu hết khán
giả. Nhiều ông già lấy khăn lau nước mắt, lắm bà cụ mếu máo
khóc không thành tiếng, một đứa trẻ như tôi cũng thấy điếng
lòng”.
Một số tài liệu ghi lại rằng từ ngày có cải lương đến khi nghệ
sĩ Năm Phỉ còn chói sáng trên bầu trời nghệ thuật sân khấu cải
lương thì chưa có vở diễn nào đạt nhiều kỷ lục như vở Xử án
Bàng Quý Phi. Vở này nghệ sĩ Năm Phỉ phải diễn đi diễn lại mấy
trăm suất mà khán giả vẫn đông nghẹt. Ngoài ra nghệ sĩ Năm Phỉ
còn được tặng bốn huy chương của bốn quốc gia, nhận 186 bức
thư tỏ tình của khán giả, 1.009 tấm danh thiếp với những lời
khen nức nở, 167 kiểu ảnh và 42 bài báo viết về vở diễn này.
Tiền thù lao mà nghệ sĩ Năm Phỉ nhận được với vai Bàng Quý Phi
lên đến 230.000 đồng thời đó, trị giá hàng ngàn lượng vàng.
Vai diễn Bàng Quý Phi của nghệ sĩ Năm Phỉ đã trở thành huyền
thoại nên sau này những diễn viên khác đóng vai Bàng Quý Phi
thì khán giả không còn cảm giác “hỉ, nộ, ái, ố” như trước.
Thiên tài đoản mệnh
Năm lên 13 tuổi, tài năng của Năm Phỉ được ông thợ bạc trong
xóm là Hai Cu phát hiện. Sau khi thuyết phục được mẹ bà Năm
Phỉ cho con theo nghề hát, năm 1920 ông Hai Cu vận động giới
thợ bạc ở Mỹ Tho thành lập đoàn hát Nam Đồng Ban. Tuy nhiên
cha của Năm Phỉ phản đối kịch liệt vì ông rất ghét “xướng ca
vô loài”. Cũng vì việc này mà Năm Phỉ bị ông tuyên bố từ con.
Khi gia nhập đoàn hát, Năm Phỉ yêu kép chính là Hai Giỏi. Thế
nhưng sau đó Hai Giỏi ngã bệnh bất ngờ rồi ra đi mãi mãi. Năm
Phỉ đau buồn tuyệt vọng vì lần đầu tiên biết yêu và được yêu
lại bị gãy đổ. Nhưng đó chưa phải là mất mát lớn nhất mà Năm
Phỉ phải chịu đựng bởi vì vài tuần sau đến lượt cha ruột bà
cũng từ giã cõi đời. Điều an ủi duy nhất của Năm Phỉ khi trở
về nhà thọ tang cha là được mẹ thông tin lại: “Trước khi chết
ba đã tha thứ cho con. Ba đã gọi tên con...”. Hai cái tang ập
đến cùng lúc, Năm Phỉ bỏ hát nên đoàn Nam Đồng Ban cũng tan rã.
Đó là năm 1921. Được một thời gian thì bà Tư Sự đến mời Năm
Phỉ đi hát lại và lập đoàn hát lấy tên là Tái Đồng Ban. Nghe
cô đào chính Năm Phỉ tái xuất trên sân khấu, khán giả lại ùn
ùn kéo đi xem. Sau đêm diễn đầu tiên Năm Phỉ nhận được thư
khen và động viên của một công tử từng du học ở Pháp tên
Nguyễn Phước Cương.
Đến năm 1926 Năm Phỉ rời đoàn Tái Đồng Ban sang đầu quân cho
gánh Văn Hí Ban của ông Huỳnh Văn Vui. Tại đây Năm Phỉ gặp lại
ông Nguyễn Phước Cương khi ông bao rạp Moderne cho gánh Văn Hí
Ban biểu diễn. Sau đó hai người yêu nhau. Ông Cương lập gánh
hát lấy tên là Phước Cương và Năm Phỉ trở thành đào chính. Lúc
này tài năng của Năm Phỉ càng chói sáng. Cũng vì vậy mà năm
1931 gánh hát Phước Cương đã được chọn sang Pháp biểu diễn và
gây tiếng vang lớn.
Ngoài ra, Năm Phỉ còn nổi tiếng với vai Lan trong vở Lan và
Điệp. Năm Phỉ diễn vai này hay đến mức các soạn giả và nghệ sĩ
cải lương lão thành cho rằng đây là vai độc quyền của bà, chưa
có ai thay thế nổi. Mẹ của Năm Phỉ xem vở này nhiều lần vẫn
tưởng chuyện trên sân khấu là ở đời thực nên cứ khóc nức nở.
Năm Phỉ thường nói: “Hễ bước ra sân khấu thì phải hát hết mình,
sống trọn vẹn với vai tuồng các nhân vật đó, phải hát thật hay
chớ không phải làm điệu bộ huê dạng để làm đẹp, để mua tiếng
vỗ tay của khán giả”.
Ngày 2-6-1954 nghệ sĩ tài danh Năm Phỉ qua đời vì bệnh tai
biến mạch máu não. Năm Phỉ qua đời khi chỉ mới 46 tuổi, đã làm
giới nghệ sĩ bàng hoàng. Nghệ sĩ, soạn giả nổi danh thời ấy là
Nguyễn Thành Châu (NSND Năm Châu - cũng là người bạn thân
thiết của Năm Phỉ) đau buồn thốt lên: “Thôi rồi! Một tấn kịch
đã hạ màn, một quyển truyện dài 46 năm đã được đọc đến dòng
chữ chót. Một người lầm. Một thế hệ có thể lầm, nhưng nhân
loại không lầm được. Hậu thế sẽ phê phán một cách công bằng và
đặt cô đúng vào vị trí. Tôi xin nhường lời cho hậu thế. Ở đây,
chúng tôi chỉ bồi hồi thương tiếc một thiên tài đáng mến, ngậm
ngùi khóc cho một nghệ sĩ dầu có được tiến lên nấc thang danh
vọng cao vút mà số kiếp vẫn ghi nhiều ít thiệt thòi”.
Theo Lê Tấn Chí, cuộc đời nghệ sĩ Năm Phỉ như quyển sách nhiều
chương, sang chương nào cũng tuyệt tác, không có vết mực hoen
ố, không có đoạn văn nào lạc nghĩa. Cô rất thủy chung. Khi cô
gặp luật sư Huỳnh Văn Chín đã xe duyên cầm sắt với cô cho đến
hơi thở sau cùng. Luật sư Huỳnh Văn Chín là một mối tình lớn
trong cuộc đời cô. Sau khi cô nằm xuống rồi, chiều nào trong
nghĩa trang Mạc Đĩnh Chi cũng có người ăn mặc chỉnh tề mang bó
hoa hường đến đặt trên mộ cô để tưởng nhớ lại hình ảnh người
bạn tình chung đã yên nghỉ dưới ba tấc đất.
5 anh chị em theo nghệ thuật
Tác giả bài viết: meoxu & tu kien
Nguồn tin: TTO - ST