Đổ lỗi cho thời đại bùng nổ công nghệ thông tin cùng các chương trình văn hóa, giải trí đang ngập tràn trên internet và truyền hình khiến nghệ thuật truyền thống nói chung đang bị lấn át, có nguy cơ mai một. Thế nhưng, hơn 5 năm qua, Nhà hát Chèo Việt Nam đã thực hiện tại Nhà hát Kim Mã (Hà Nội) một chương trình biểu diễn thu hút khán giả và du khách nước ngoài đến với chiếu chèo đậm chất nghệ thuật. Trong khi đó, cải lương tại TP HCM vẫn chịu cảnh hẩm hiu, không duy trì được hoạt động thường xuyên với sự tiếc nuối của nhiều thế hệ nghệ sĩ.

Chiếu chèo Kim Mã - điểm hẹn tối thứ sáu

Chỉ cần hỏi các tài xế xe ôm hoặc taxi tại Hà Nội, du khách sẽ biết xem chèo ở đâu, khi nhận được câu trả lời: "Chiếu chèo Kim Mã, tối thứ sáu".

Đều đặn 3 năm qua, nơi này đã là điểm hẹn của những khán giả yêu thích nghệ thuật chèo. Chỉ với 150.000 đồng/vé, khán giả đã quen thuộc với các chương trình biểu diễn chèo được đầu tư nghiêm túc. Một hướng đi mới nhằm đưa nghệ thuật chèo đến gần với công chúng là gắn với các tour du lịch để bán vé đã được Nhà hát Chèo Việt Nam tổ chức thành công.

Ban tổ chức đã xây dựng các tour dành riêng cho du khách nước ngoài, trong đó các tiết mục chèo cổ có thuyết minh bằng tiếng Anh. Chương trình chiếu chèo thật sự góp phần bảo tồn và phát huy giá trị của âm nhạc chèo nói riêng, nghệ thuật chèo nói chung. Đây chính là địa điểm để công chúng yêu nghệ thuật chèo và du khách được tiếp cận gần hơn với sân khấu chèo.

Cảnh trong vở “Thị Mầu lên chùa” của Nhà hát Chèo Việt Nam diễn tại chiếu chèo Kim Mã

NSƯT Thanh Ngoan, Giám đốc Nhà hát Chèo Việt Nam, bày tỏ: "Chúng tôi đã đặt ra thử thách cho mình, đó là bằng mọi cách tăng lịch diễn và đưa chèo vào làm du lịch. Chúng tôi muốn đưa Nhà hát Kim Mã trở thành điểm đến của du lịch, như Văn Miếu - Quốc Tử Giám, nơi Nhà hát Múa rối Việt Nam đã gầy dựng điểm diễn thường xuyên. Ba năm qua, chiếu chèo của chúng tôi đã nhận được sự đồng hành đáng quý của khán giả và du khách".

Để đưa chiếu chèo đến với khán giả, Nhà hát Chèo Việt Nam đã phát triển hình thức bán vé qua mạng internet hoặc đăng ký tour theo yêu cầu của du khách. Đối với các tour đặt trọn gói, du khách được lựa chọn tiết mục. Với cách làm này, loại hình nghệ thuật chèo đã có điểm hẹn vào tối thứ sáu hằng tuần, dù mưa bão, dù chỉ bán được 10 vé cũng mở màn.

"Nếu cứ lo sợ, phấp phỏng trước nguy cơ bị lãng quên mà chính chúng ta, những người làm nghệ thuật lại đặt mình khỏi dòng chảy hội nhập, hiện đại hóa ngày càng mạnh mẽ thì nghệ thuật truyền thống sẽ bị mai một. Một lòng bền bỉ, đồng cam chịu khó thì nghệ sĩ sẽ làm được" - NSƯT Thanh Ngoan nhấn mạnh.

Nói về chương trình chiếu chèo quen thuộc này, TS Trần Đình Ngôn, "vua chèo đất Bắc", từng tâm sự đây không chỉ là chương trình có tính chất biểu diễn thông thường. Nó còn mở ra triển vọng mới với cách nghĩ, cách làm táo bạo mà nhiều loại hình nghệ thuật truyền thống khác phải tiếp thu. Theo ông, cần phải có những cách làm như chương trình chiếu chèo mới mong đưa nghệ thuật truyền thống ra khỏi nguy cơ bị lãng quên.

Nghệ sĩ cải lương không đoàn kết?

Nội lực của nghệ thuật cải lương rất mạnh nhưng vì sao những nỗ lực, lòng yêu nghề của các nghệ sĩ vẫn cứ bị thử thách trước câu hỏi "làm sao để cải lương sáng đèn?". Hàng trăm sáng kiến đã được nêu ra nhưng nói như NSƯT Kim Tử Long, "nghệ sĩ cải lương không đoàn kết nên không thể vực dậy sàn diễn này, khi ai cũng lấy cát-sê của mình làm thước đo giá trị".

Trải qua bao thăng trầm, nghệ thuật cải lương vẫn là viên ngọc quý trong lòng khán giả. Thế nhưng, 5 năm qua, trong khi chiếu chèo duy trì điểm diễn hằng tuần thì cải lương tại TP HCM lại sống lây lất. Nhà hát Cải lương Trần Hữu Trang đã nỗ lực sáng đèn hằng tuần nhưng rồi vẫn bị gián đoạn do cách tổ chức bán vé không hiệu quả. Các đơn vị xã hội hóa thì bị vướng vào điểm diễn với giá thuê quá cao, giá vé buộc phải tăng… Nguyên nhân này đã khiến sàn diễn cải lương chỉ "cựa quậy" theo thời vụ.

Khó khăn hơn, theo NSƯT Kim Tử Long, các nghệ sĩ ngôi sao đủ lực để bán vé đều đòi mức thù lao trên trời. "Trong khi bên sân khấu kịch nói mức thù lao của diễn viên ngôi sao mỗi suất diễn chỉ 1 triệu đồng thì sàn diễn cải lương, dù không thể mở màn, cũng phải trả cho ngôi sao 12 triệu đồng/suất. Nhờ sự đoàn kết, tương thân tương ái của nghệ sĩ kịch nói mà một số sàn diễn đã duy trì lịch diễn cố định" - NSƯT Kim Tử Long so sánh.

Trước xu thế khán giả quay lưng lại với sân khấu truyền thống, việc hướng sàn diễn cải lương định kỳ và khai thác đề tài hiện đại, nói lên những trăn trở mang tính thời đại là bước đi đúng đắn của những người hoạt động trong lĩnh vực cải lương. Thế nhưng, bộ ba: nhà quản lý, tác giả và nghệ sĩ cứ bị chia rẽ. Trên hết, phải là sự toàn tâm của nghệ sĩ.

NSND Lệ Thủy bày tỏ: "Khi làm Sân khấu Vàng, tôi và anh Minh Vương đã nghĩ đến giải pháp duy trì điểm diễn cố định nhưng mời đến nghệ sĩ thì gặp "sự cố" giá thù lao đòi quá cao". NSƯT Vũ Linh cho biết lúc anh còn thực hiện chương trình "Người đưa đò", nghệ sĩ ngôi sao nào cũng đưa ra lịch diễn dày đặc. Bận rộn như vậy thì thời gian đâu để tập dượt chương trình. "Chất lượng nghệ thuật không bảo đảm thì sáng đèn làm gì?" - NSƯT Vũ Linh bức xúc.

Từ cách làm của chiếu chèo, đã đến lúc cải lương phải có sự chung tay, chung sức của mỗi đơn vị, nghệ sĩ; phải dẹp bỏ hết mọi toan tính lợi ích cá nhân mới có thể tạo được điểm diễn cố định cho cải lương như chiếu chèo của Nhà hát Chèo Việt Nam đã làm được.