Chuyện chưa kể về nhà thơ Kiên Giang: Kỳ 1: Người dìu dắt soạn giả Hà Triều - Hoa Phượng

Nhà thơ, soạn giả Kiên Giang mở đầu cuộc chuyện trò: “Có nhiều thứ tôi không hài lòng về cuộc sống của mình. Nhưng dẫu sao, tôi vẫn “cưu mang” nó cho đến cuối cuộc đời”.

Soạn giả Kiên Giang - Hà Huy Hà tên thật là Trương Khương Trinh, sinh năm 1929 tại  miệt thứ U Minh, cùng làng Đông Thái, huyện An Biên, tỉnh Kiên Giang với cố nhà văn Sơn Nam. Năm 1942, Khương Trinh lên Sài Gòn học tại Trường tư thục Lê Bá Cang, học chỉ 2 năm thì hết tiền mới về Cần Thơ vào học Trường tư thục Nam Hưng.

Trở về quê nhà, Trương Khương Trinh tham gia thiếu niên tiền phong, sau đó phụ trách lớp học thiếu nhi cứu quốc, trong đó có Đội Thiếu nhi Cứu quốc Khu 9 do ông làm Trưởng đoàn. Mỗi ngày, Khương Trinh có nhiệm vụ tập hát cho thiếu nhi và đưa đội đi biểu diễn khắp nơi bằng ghe. Trong đoàn có Đặng Ngươn Chúc, sau này là soạn giả Hà Triều, người duy nhất đệm đàn banjoline và mandolin cho đoàn. Cái tên Hà Triều - Hoa Phượng thì hầu như ai cũng biết, đặc biệt là những người yêu bộ môn nghệ thuật cải lương. Song, người góp phần đưa tên tuổi của đôi bạn tri kỷ Hà Triều - Hoa Phượng đến với công chúng thì không phải ai cũng biết. Người đó chính là soạn giả Kiên Giang -  Hà Huy Hà.

Năm 1956, Trương Khương Trinh lên lại Sài Gòn, năm ấy ông 27 tuổi. Thời gian này ông sửa bài cho Báo Tiếng Chuông. Ở Sài Gòn, Khương Trinh nhớ quay quắt những tháng ngày trên bến dưới ghe cùng anh em đi diễn ở khắp nơi, từ làng đến chiến khu. Trong chiến khu, Khương Trinh có tên là Huy Hà, tên thường gọi là Hà Huy Hà. Sau thời gian sửa bài ở Báo Tiếng Chuông, Khương Trinh được tham gia viết bài. Nhiều bài viết lên án ngoại lai được ông thể hiện bằng ngòi bút sắc bén, lấy tên là Hà Huy Hà. Ông cũng là cây bút địch vận nổi tiếng trên nhiều tờ báo trước đó. Sau những bài viết của Hà Huy Hà, lãnh đạo Sở Văn hóa Thông tin lúc bấy giờ cho gọi ông lên gặp cò Ích, tức Lê Tấn Ích. Cò Ích hỏi: “Mày tên gì?”. Ông trả lời: “Tôi tên Trương Khương Trinh”. Sau vài câu hỏi theo kiểu biết rồi mà cứ vòng vo, áo của Kiên Giang ướt đẫm mồ hôi. Cò Ích bảo về và căn dặn: “Viết vừa vừa thôi”. Từ đó về sau, ông mạnh dạn lấy bút danh là Hà Huy Hà, viết nhiều bài phê phán nặng ký đăng trên Báo Tia Sáng.

Trở lại câu chuyện về hai soạn giả Hà Triều - Hoa Phượng. Soạn giả Hoa Phượng tên thật là Lương Kế Nghiệp và Hà Triều, tức Đặng Ngươn Chúc. Hai người là bạn cùng thời kháng chiến. Năm 1954, Hà Triều lên Sài Gòn tìm kế sinh nhai. Trong những tháng ngày tìm việc, Hà Triều tìm đến nơi ở của Hà Huy Hà, Trưởng đoàn cũ của ông. Thời gian này, Hà Huy Hà đã là ký giả kịch trường được nhiều người biết đến. Hà Triều viết chữ đẹp nên được Hà Huy Hà giao việc chép thơ và bản thảo kịch bản cải lương, sau đó tham gia viết bài phê bình sân khấu đăng trên nhiều tờ báo có tiếng. Một năm sau, cũng tại Sài Gòn, Hà Triều gặp lại người bạn cũ là Hoa Phượng đang lang thang tìm việc. Được Hà Triều giới thiệu bạn và nhờ tìm giúp việc, Hà Huy Hà gợi ý cho đôi bạn hợp tác viết kịch bản cải lương.

Mỗi lần có đoàn hát lớn như Thanh Minh, Thủ Đô về diễn là Hà Huy Hà kéo hai người này đi coi. Lần sau khi xem xong, họ được Hà Huy Hà đãi cơm và hỏi: “Hỏi thiệt tụi bây nhắm có viết tuồng được không?”. Hoa Phượng tự tin đáp: “Chẳng những được mà còn hay hơn các tuồng vừa xem”. Từ đó Hà Triều - Hoa Phượng kết nghĩa với nhau làm soạn giả. Vở đầu tiên mà soạn giả Hà Triều - Hoa Phượng viết ca ngợi tình yêu quê hương đất nước. Tuy nhiên vở này không thành công vì khá nhiều người không tin tưởng vào hai cái tên lạ hoắc Hà Triều - Hoa Phượng nên đã phá vỡ nó. Hà Huy Hà cũng lấy làm tiếc nhưng luôn động viên đôi bạn không nản chí.

Sau này, khi Đoàn thi ca vũ kịch Thúy Nga thành lập đã mời Hà Huy Hà về phụ trách kỹ thuật. Đây là cơ hội, là bước ngoặt mới cho soạn giả Hà Triều - Hoa Phượng. Ngay khi về cộng tác với Thúy Nga, Kiên Giang yêu cầu Hà Triều - Hoa Phượng viết vở tuồng Lối vào cung cấm (tuồng Tàu). Chỉ vài ngày sau, kịch bản đã hoàn tất. Vở diễn này khá thành công, khán giả cũng đã có cảm tình với soạn giả. Song, lúc bấy giờ đoàn Phùng Há nổi tiếng về các tuồng Tàu, không thể sánh kịp nên Hà Huy Hà gợi ý viết tuồng Nhật Bản. Từ tuồng Tàu sang tuồng Nhật Bản thì phải thay đổi lời nói, văn từ đến cảnh trí… Từ đó vở Lối vào cung cấm có một cái tên khác là Khi hoa anh đào nở. Vở này không chỉ có tuồng mà còn có ca múa, vũ kịch. Khi hoa anh đào nở tái diễn suốt một tháng mà vẫn đông người xem. Đoàn Kim Chung mới từ Bắc vào cũng có lời quảng cáo cho vở này là: “Độc nhất vô nhị, diễm huyền vô song”.

Vở thứ 2 đánh dấu tên tuổi của soạn giả Hà Triều - Hoa Phượng là vở kịch nói Sông dài. Đó là một vở diễn ăn khách, gây chấn động do hai đoàn Thẩm Thúy Hằng và La Thoại Tân diễn. Lúc bấy giờ, soạn giả Nguyễn Phương của đoàn Thanh Minh còn lấy vở này thêm lời ca vào và một lần nữa, cái tên Hà Triều - Hoa Phượng có thêm một chỗ đứng vững chắc trong lòng khán thính giả.

Bài, ảnh: Trần Tuy An