Giữ lửa cải lương

Suốt các buổi tập, nhiều lần NS Phượng Liên khiến những người có mặt ái ngại cho sức khỏe của bà vì cứ diễn thật, khóc thật từ đầu đến cuối. Thấy bà xách va li ở một đoạn diễn phải tập đi tập lại nhiều lần để các NS phối hợp, có người nói: “Thôi, chị đi tay không, “làm nháp” thôi cho khỏe!”. Bà dứt khoát: “Tập cũng phải làm như thiệt thì mới tìm được nhiều miếng hay để diễn. Tưởng tượng vậy nhưng không diễn thử, tới chừng diễn thiệt trật lất hà!”.

NS Phượng Liên là vậy, thái độ lao động nghệ thuật nghiêm túc dường như đã ngấm vào máu từ khi còn là cô học sinh nổi tiếng học giỏi (trường Đạt Đức), ca hay (của ban văn nghệ Tây Đô) ở Cần Thơ. Nhưng, chắc do mê hát hơn nên lớn hơn chút, Phượng Liên bắt đầu xao lãng học hành. Khi thầy giáo và gia đình chưng hửng vì cô học trò luôn đứng đầu lớp thi rớt đệ thất (nay là lớp 6) cũng là lúc Phượng Liên quyết định xin má cho theo đoàn hát.

Vai Kiều Nguyệt Nga trong vở diễn cùng tên

Xinh xắn, có giọng ca hay, nhưng bé Phượng Liên khi ấy cũng chỉ được làm nhiệm vụ chính là bán vé, kiêm đóng vai phụ và thế vai khi có nghệ sĩ đau bệnh, nghỉ hát. Nỗi buồn cứ phải ngồi bán vé hay đóng vai phụ hoài cũng không bằng lúc thay vai, đã diễn tới khi nhuần nhuyễn thì NS quay về đoàn và đương nhiên đào “nhí” Phượng Liên phải trả lại vai.

Đã có lúc Phượng Liên nghĩ đến việc trở về đi học tiếp, nhưng có lẽ duyên phận đã định Phượng Liên phải trở thành đào hát nên khi đoàn dừng chân ở Mỹ Tho, Phượng Liên được bầu đoàn Tuấn Kiệt mời về hát chánh với NS Phương Quang và Kim Ngọc. Và chỉ sau khoảng sáu tháng, sắc vóc, giọng ca của cô bé tuổi 16 Phượng Liên đã lọt vào “mắt xanh” của bà bầu Kim Chưởng. Phượng Liên được đích thân bà cùng NS Kim Cúc tận tình chỉ dạy. Không lâu sau đó, sân khấu cải lương bắt đầu ghi nhận tên tuổi của một cô đào chánh nhỏ xíu, muốn đi hát phải có mẹ đứng ra ký  hợp đồng.

Khó có thể nhớ hết NS Phượng Liên đã ghi dấu ấn của mình với bao nhiêu vai diễn ở tuồng cổ, tuồng kiếm hiệp, tuồng lịch sử lẫn tuồng xã hội. Thời ở đoàn Kim Chưởng, cô đào Phượng Liên nổi tiếng với vai giả trai Đông Phương Huệ (Quỷ bảo) hay dạng vai phức tạp gồm cả độc lẳng mùi: Túy Lữ Lam Kiều (Mùa trăng nhiều nước mắt). Đây cũng là những vai diễn mang về cho cô đào Phượng Liên giải Thanh Tâm khi mới 19 tuổi.

Rời đoàn Kim Chưởng, NS Phượng Liên về làm đào chánh cho rất nhiều đoàn hát khác: Dạ Lý Hương, Sài Gòn 1, Thanh Minh Thanh Nga, Trần Hữu Trang… và tiếp tục chinh phục khán giả với rất nhiều vai diễn: Liễu (Lấy chồng xứ lạ), Hạnh (Đời cô Hạnh) Giáng Hương (Sân khấu về khuya), Hoa (Dập tắt lửa lòng), Chu Mộng Thúy (Mùa thu trên Bạch Mã Sơn), The (Nửa đời hương phấn), Lụa (Chuyện cổ Bát Tràng), Mạnh Lệ Quân (Mạnh Lệ Quân), Kiều Nguyệt Nga (Kiều Nguyệt Nga), Hến (Ngao Sò Ốc Hến)…

Không chỉ có chất giọng trời phú, NS Phượng Liên còn được những nhà chuyên môn và công chúng của thập niên 1970 - 1990 đánh giá là một trong những NS có cách xử lý làn hơi, giọng ca rất tinh tế, mang đậm dấu ấn cá nhân. Độc đáo hơn, sự khéo léo điều tiết làn hơi khi ca bằng giọng mũi và khả năng “diễn trong ca, ca trong diễn” của NS Phượng Liên khiến cả giọng ca và lối diễn xuất của bà không thể lẫn với bất kỳ ai.

Ở đoàn nào, hát với kép nào, Phượng Liên cũng dễ dàng thích ứng, bắt nhịp phối hợp với bạn diễn. Đóng cặp với rất nhiều kép Phương Quang, Hùng Cường, Thanh Sang, Dũng Thanh Lâm, Minh Vương, Minh Phụng… NS Phượng Liên luôn được khán giả yêu mến và để lại những dấu ấn riêng của mình.

Cùng NSƯT Bảo Quốc trên sàn tập vở Nửa đời hương phấn

“Được bà bầu Thơ mời về thay vai cho NSƯT Thanh Nga sau khi chị mất, tôi vừa mừng vừa lo. Mừng vì mình có cơ hội được thể hiện những nhân vật rất hay, nhưng lo vì tất cả những vai diễn đó đều là những vai diễn rất thành công của NSƯT Thanh Nga, đã in sâu trong tâm trí khán giả. Lo thì phải tìm cách vượt qua nỗi lo đó chớ không được phép đầu hàng. Nghĩ vậy, tôi tự trấn an và xác định cứ làm hết khả năng, bằng trái tim và cảm nhận của riêng mình về nhân vật, hy vọng khán giả sẽ đón nhận mình như một thế hệ tiếp nối của NSƯT Thanh Nga” - bà nhớ lại.

Với suy nghĩ đó và nỗ lực của bản thân, có lẽ NS Phượng Liên là một trong số ít những NS diễn lại khá nhiều vai diễn của NSƯT Thanh Nga, nhưng gần như không bị khán giả so sánh. Chỉ hơn một năm ở đoàn Thanh Minh - Thanh Nga, bà đã có cơ hội để hóa thân thành The (Nửa đời hương phấn), Quỳnh Nga (Bên cầu dệt lụa), Trưng Trắc (Tiếng trống Mê Linh), Dương Vân Nga (Thái hậu Dương Vân Nga)…

Không sở hữu sắc đẹp lộng lẫy, nhưng NS Phượng Liên vẫn có một sức hút đặc biệt bằng sự đối nghịch giữa nụ cười rạng rỡ và ánh mắt chất chứa những nỗi buồn của cuộc đời người NS với quá nhiều cung bậc thăng trầm.

Hơn một tháng tuổi bé Phượng Liên đã mồ côi cha. Mười mấy năm sau, còn chưa kịp quen với hạnh phúc có ba và được đón thêm một cô em gái, ba sau cũng vĩnh viễn đi xa. Lúc các bạn đồng trang lứa vẫn đang ở tuổi ăn, tuổi học, Phượng Liên dù nổi tiếng học giỏi nhưng đã biết làm đủ việc từ gánh nước, đến làm thêm kiếm tiền phụ má. Mười bốn tuổi Phượng Liên một mình rong ruổi theo đoàn hát dọc các tỉnh miền Tây đến miền Trung. Mười chín tuổi bà sinh con trai đầu lòng với NSND Diệp Lang. Hai mươi mốt tuổi, khi con gái chào đời vài tháng, cuộc hôn nhân của bà rạn nứt. Dẫu cả bà lẫn NSND Diệp Lang sau đó đều muốn quay lại, nhưng có lẽ do hết duyên, mỗi người đã chọn cho mình một ngã rẽ khác.

“Tôi đã đi qua những con đường đầy chông gai. Cuộc sống của đứa con gái nhỏ và bà mẹ đơn thân, rồi những năm tháng lăn lóc cùng đoàn hát khi đang ở tuổi mới lớn đã buộc tôi phải luyện cho mình sự mạnh mẽ, can đảm ứng phó với mọi tình huống để bảo vệ mình, bảo vệ má và em. Là phụ nữ, lại là NS nên trái tim và tâm hồn tôi nhạy cảm và dễ tổn thương hơn trước những biến cố. Nhưng có lẽ vỏ bọc mạnh mẽ mà tôi tự tạo cho mình đã giúp tôi bước qua tất cả. Những nỗi đau, những giọt nước mắt… tôi cất lại để có thêm hành trang, thêm những trải nghiệm và chắt lọc tất cả những trải nghiệm đó đưa vào các nhân vật của mình”, NS Phượng Liên   bộc bạch.

Sự mạnh mẽ đó lại một lần nữa giúp NS Phượng Liên nhanh chóng thích nghi với điều kiện sống mới khi theo chồng định cư ở Mỹ năm 1993. Từ một cô đào nổi tiếng, bà trở về với con số không khi sang xứ người. Gạt ánh hào quang sân khấu lại sau lưng, bà không quản ngại bất kỳ việc gì: từ ngồi quầy thu ngân đến bưng bê phục vụ cho một cửa hàng thức ăn nhanh hay nhận cắt chỉ hàng may gia công… miễn là việc làm lương thiện để cùng chồng kiếm tiền lo cho gia đình.

Có lần, lúc bà bê thức ăn phục vụ, khách nhận ra bà tròn xoe mắt ngạc nhiên: “Ồ, tôi không nghĩ có ngày sẽ gặp được chị, lại còn được chị phục vụ món ăn”, NS Phượng Liên kể lại một trong những kỷ niệm trong những ngày đầu tiên sang Mỹ bằng giọng dí dỏm. Bà nói, với bà đó cũng là niềm vui bởi bà vẫn được khán giả nhớ đến dù đã đi xa nửa vòng trái đất. Với NS Phượng Liên, ngày quyết định theo chồng, điều bà sợ nhất không phải là không sống được ở xứ người hay phải làm việc vất vả… mà chỉ sợ mình không còn cơ hội được đi hát.

Với khát khao đó, bà không bỏ lỡ bất kỳ cơ hội nào để được trở lại sân khấu. Hợp sức với bà bầu Thúy Uyển, bà tìm cách để những NS hải ngoại cùng chung tay gầy dựng những suất diễn cải lương phục vụ khán giả kiều bào ở Mỹ. Các suất diễn hiếm hoi, có khi một tuần, có khi một tháng, có khi nửa năm mới có một lần. Nhưng cứ hễ tập là bà lại cháy hết mình trên sân khấu, bất kể ngày đêm, bất chấp tuổi tác, sức khỏe. Mới nhất, tháng 11/2014 sau một tuần dốc sức tập luyện cho vở Ảo ảnh cuộc đời, diễn thật, khóc thật để “mồi lửa” cho lớp diễn viên trẻ, đến sát giờ diễn NS Phượng Liên đã phải đi cấp cứu vì làm việc quá sức.

Hai năm nữa NS Phượng Liên bước qua tuổi thất thập, người NS được nhiều khán giả kiều bào gọi trìu mến là “Người giữ lửa cải lương trên đất Mỹ” vẫn vui với cuộc sống yên bình bên người chồng hết lòng ủng hộ nghề nghiệp của vợ và sẵn sàng chia sẻ những vui buồn của cuộc đời người NS.

Mở điện thoại “khoe” khu vườn nhỏ quanh nhà với những cây mãng cầu, cây bưởi trĩu quả hay những sắc màu tươi tắn của hoa lá, cây cỏ… NS Phượng Liên tâm sự: “Tôi hài lòng với cuộc sống giản dị, chỉ ước mong mình còn sức khỏe, còn cơ hội để được gắn với sân khấu, với vai diễn và gặp gỡ khán giả”. Giọng bà nhẹ tênh cũng như cách mà bà đã đi qua những biến cố của cuộc đời.

THẢO VÂN