Đang truy cập : 84
•Máy chủ tìm kiếm : 3
•Khách viếng thăm : 81
Hôm nay : 14740
Tháng hiện tại : 1086937
Tổng lượt truy cập : 76902315
Trong đời nghệ sĩ, một lần được thế vai diễn của thần tượng chắc chắn sẽ là kỷ niệm khó quên trong sự nghiệp hóa thân với hàng trăm số phận. Nghệ sĩ Trung Dân đã có những khoảnh khắc đáng nhớ.
NSUT Út Bạch Lan - Một Giọng Ca Nhiều Mỹ Danh
NSUT Út Bạch Lan tên thật là Đặng Thi Hai, sinh ra trong một gia đình nghèo khó, tại xã Lộc Giang – huyện Đức Hòa, tỉnh Long An (1935). Mẹ bà gọi bà là bé Út. Lúc bé Út 10 tuổi thì gia đình lại neo đơn hơn. Mẹ bà lại gặp một người đồng cảnh ngộ nên kết thành chị em, và người ấy cũng có một bé trai tên là Đinh Văn Dậm (tức Đệ nhất danh cầm Văn Vĩ sau này). Hai bà mẹ lo tảo tần mua bán nhỏ kiếm sống để nuôi bé Út và Dậm. Đến năm bé Út 11 tuổi, Dậm 15 tuổi thì Dậm đã học đờn Guitar cổ nhạc khá rành và đờn rất hay. Dậm dạy cho Út ca rồi hai anh em dắt nhau đi hát rong từ chợ Lớn đến chợ Bến Thành để kiếm tiền phụ cho hai bà mẹ.
Sau đó gia đình Dậm và Út gặp một người tốt bụng cho che lều ở bên hiên nhà ông (chợ Bầu Sen), và ông gợi ý cho Dậm mở lớp dạy đờn ca Tài tử - Cải lương, lấy nghệ danh là ”Văn Vĩ” (do một ông thầy thuốc đặt cho). Lúc này gia đình Văn Vĩ cuộc sống tương đối hơn; thỉnh thoảng Văn Vĩ và cô Út được tiệc tùng mời phục vụ. Một dịp tình cờ gặp ở đám tiệc, danh ca đương thời, cô Năm Cần Thơ gặp Út ca, và cô Năm đã có cảm tình, nên sau đó cô Năm Cần Thơ dẫn cô Út đi ca chung ở quán cổ nhạc Họa Mi của cô trong khu Đại Thế Giới (Trung tâm văn hóa quận 5 bây giờ), còn Văn Vĩ cũng đờn cho quán cô Năm. Sau đó cô Năm Cần Thơ giới thiệu cô Út ca cho Đài phát thánh Pháp Á, Văn Vĩ thì được danh ca Thành Công giới thiệu đờn cho Đài phát thanh Pháp Á, và hai người được tham gia vào Ban ca kịch của Đài trong thời gian này. Chính danh ca Thành Công đặt nghệ danh cho cô Út là ”Út Bạch Lan”.
Kế đó NSUT Út Bạch Lan đầu quân vào gánh Kim Khánh của bầu Cang (1952), một thời gian nhưng cô không được phân vai vì lúc đó gánh có nhiều nghệ sĩ như: Kim Nên, Thu Ba, Hồng Vân, Ngọc An,…Thế rồi cô qua gánh Tơ Huệ cũng không có gì sáng sủa hơn, dù một vai phụ cô cũng không được đóng. Cô Út trở về Sài Gòn theo nghệ sĩ Thành Công , Sáu Thòang, Chín Sớm ca vọng cổ cho Đài Pháp Á và Đài phát thanh Sài Gòn. Mấy năm sau cô trở lại gánh Kim Thanh (của Út Trà Ôn, Thanh Tao, Kim Chưởng và Thúy Nga), cô được soạn giả Viễn Châu viết cho cô hai câu Vọng cổ trong hai vở ”Tình vương hoa thắm” và ”Đời cô Nga” theo kiểu ”đo ni đóng giày”, và nhờ hai câu Vọng cổ này mà cô Út nổi tiếng (1955). Sau đó cô được một số hãng đĩa ký hợp đồng thu dĩa hát. Cuối năm đó, cô Út rời gánh Kim Thanh qua gánh Thanh Minh, cô được hát đào thương từ vai nhì đến vai chánh ở các vở như: Biên Thùy nổi sóng, Cánh bườm lửa, Tình tráng sĩ, Đồ Bàn di hận, Nhớ rừng, Tình người nữ cứu thương, Cung đàn trên sông lạnh, Người đẹp Bạch Hoa Thôn, Hoa Mộc Lan, Sơn nữ Phà Ca,…Đến năm 1958, NSUT Út Bạch Lan về gánh Kim Chưởng hát chánh đào thương trong các vở ”Chưa tắt lửa lòng, Bên đồi trăng cũ, Thuyền ra cửa biển, Áo trắng nàng Mộng Trinh, Nửa bản tình ca, Người đẹp thành Bát-Đa…
Đây là giai đoạn mà báo chí kịch trường tôn tặng cho NSUT Út Bạch Lan nhiều danh hiệu nhất cùng với nhiều bài báo có tựa đề điểm xuyên nổi bật, đại loại như: ”Một ngôi sao lạ vụt sáng trên vòm trời sân khấu Cải lương” (ký giả Nguyễn Ang Ca); ”Sầu nữ Út Bạch Lan chất giọng đồng pha thổ nghe thương cảm chơi vơi, đêm đêm khơi nguồn lệ của hàng ngàn khán giả mộ điệu Cải lương…” (Ký giả Kiên Giang – Hà Huy Hà); ” Út Bạch Lan một giọng ca vọng cổ thảm sầu, bứt ruột bứt gan người nghe” (ký giả Trần Tấn Quốc)… Năm 1961, NSUT Út Bạch Lan lập gánh ”Út Bạch Lan – Thành Được”, bà hát chánh trong các vở ” Trảm mã trà, Đêm huyền diệu, Chân trời hạnh phúc, Khi rừng mới sang thu, Bốn mùa hoa nở, Bao giờ vườn xứ mưa hoa,Tìm suối tiên, Cuối đường hoa mộng, Thuyền về bến Ngự, Em đi trên phím nhạc, Khi hoa anh đào nở, Trăng sương cầu chúc, Sầu qua mấy nhịp cầu duyên… sau đó gánh này rã, bà về hát chánh cho gánh Kim Chung. Đặc biệt giai đoạn này, NSUT Út Bạch Lan tạo một dấu ấn sâu đậm trong lòng khán giả - thính giả mộ điệu qua bài Vọng cổ nói về cuộc đời của bà ”Hoa Lan trắng” (của Viễn Châu).
Sau năm 1975, một thời gian NSUT Út Bạch Lan hát cho Đoàn Cải lương Sài Gòn I, rồi về tỉnh làm Phó Đoàn chỉ đạo nghệ thuật Đoàn Cải lương Long Anh II. Sau năm 1990, bà về cộng tác CLB Cải lương của Hội SKTP. HCM được một thời gian rồi hoạt động tự do, với hình thức hát tăng cường cho một số địa phương có yêu cầu, nhất là bà tích cực tham gia các chương trình biểu diễn phục vụ cho công tác từ thiện xã hội.
MỘT GIỌNG CA BI CẢM
Có thể nói, NSUT Út Bạch Lan có một giọng ca rất độc đáo và hiếm lạ từ khi nổi danh vào những năm đầu của thập niên 50 – thế kỷ 20 mãi đến sau này. Hơi giọng ngọt ngào, mùi mẫn với âm điệu du dương như ru người nghe vào cõi mộng. Còn âm thanh nghe rất bi cảm, mà nhiều người trong nghề cho rằng ”màu âm” giọng ca của Út Bạch Lan rất sầu thảm, có lẽ vì thế mà ngày trước báo chí kịch trường tặng mỹ danh cho bà là ”Sầu nữ”…Nếu nói về kỹ thuật xử lý hơi – giọng trong ca ngâm thì NSUT Út Bạch Lan rất hạn chế luyến láy, tô điểm, nhấn nhá, ngân rung thanh điệu bất cứ ca từ nào (dấu chữ). Bà ca chân phương với làn hơi chất giọng thật của mình, không ém hơi hay nuốt chữ, mà chỉ sử dụng kỹ thuật nhấn trọng âm, thỉnh thoảng chẻ nhịp, đặc biệt là biểu đạt giọng ca bằng tâm trạng là chính.
Bất cứ Bài vọng cổ nào hay câu nào trong vở diễn, bà luôn tâm trạng của mình vào đó, ca như tâm sự với chính mình; hoặc là ca với nổi niềm của một nhân vật nào đó mà bà là người thay lời cho họ để bộc lộ tình cảm của mình. Trạng thái ấy được người ca nói thay lời tác giả, có thể cảm nhận giọng ca đầy trăn trở trong từng chữ từng câu mà bà đồng cảm với tác giả để cùng sẻ chia gởi đến người nghe. Vì thế dù bà sử dụng kỹ thuật buông hơi, nhả chữ như thế nào, âm giọng cũng nghe buồn rười rượi. Nếu nội dung bài ca tự sự, bi thương thì giọng ca của bà trở nên sầu thảm hơn, ca mà như than vãn với tâm trạng đầy trắc ẩn; nếu nội dung trữ tình, tươi vui thì giọng ca của bà được biểu đạt màu âm buồn man mác…
Hầu như trong xử lý kỹ thuật luyến láy thanh điệu, bà chỉ nhấn những ca từ mang dấu sắc, nhưng chỉ khi chữ đó là điểm tựa để bà cất giọng. Còn thông thường bà buông hơi cùng phong cách ca ngâm lối tự sự, tức là nghiêng về ca như nói, tiết chế làn hơi thích ứng âm giọng buồn buồn. Bà ít luyến láy dấu sắc, nhưn khi cần luyến thì những chữ ”có, nhớ, nơi đó, xao xuyến…” khiến âm giọng nghe lảnh lót, làm cho người nghe không khỏi động lòng. Bởi lẽ thiên phú cho giọng bà ”Đồng pha Thổ”: Đồng có độ âm vang, Thổ trầm buồn; khi nhấn giọng thì cần lực ngân, chất Đồng sẽ vang lên nghe lảnh lót, khi xuống giọng tự sự thì chất Thổ xuất hiện tạo âm giọng trầm buồn; khi tâm trạng buồn nó càng sâu lắng hơn…, bi cảm là ở chỗ đó.
Tôi vinh hạnh được NSUT Út Bạch Lan ca của tôi hai bài Vọng cổ trên Đài TNVN và Đài TNND TP.HCM, sau đó được nhiều Đài PTTH ở một số tỉnh phát lại vào những năm 90 của thế kỷ trước. Chính nhờ giọng ca của bà ca bằng tâm trạng mà hai bài vọng cổ đó có một thời được bạn nghe Đài yêu thích, yêu cầu phát lại nhiều lần. đó là bài: ”Quê ngoại một góc trời thương nhớ” (NSUT Út Bạch Lan ca chung với NSUT Tuyết Ngân) và bài ” Về thăm Vĩnh Hựu” (NSUT Út Bạch Lan ca chung với Ngọc Phượng). Bà ca với tâm trạng như người trong cuộc, người xa quê lâu không có dịp về thăm nên lòng luôn nhớ thương nơi chôn nhao, cắt rốn da diếc, nhớ từng kỷ niệm của tuổi thơ, con đường làng nhỏ, bờ sông bến nước,…Bà buông hơi chậm rải, những câu ca buồn thì bà hạ giọng nói theo tự sự , ngân nhẹ một vài chỗ rất bi cảm, rồi chẻ nhịp, nhất là những song lang chánh bà lướt qua, chẻ nhịp sau song lang rất tuyệt vời, mà người trong nghề gọi là ca quá điệu nghệ.
”Quê ngoại con nằm bên bờ sông Tiền có dừa xanh soi bóng, đêm ngày thì thầm với sông nước, luôn nhắc nhở người đi nhớ về nơi ấy, dạt dào thủy chung dù năm tháng có xa…mờ, là quê hương Chợ Gạo mẹ nhớ mãi muôn đời. Con biết không? Từ ngày về với cha con sống bên quê nội, nhưng lòng vẫn hướng về quê ngoại của con…”. (Quê ngoại một góc trời thương nhớ).
Hay là:
”Em ơi! Ai xa quê mà lòng không gởi về nơi ấy, dạt dào thủy chung như con nước lớn ròng. Nhớ sáng tinh sương theo mẹ ra đồng. Nghe hò cấy lúa nhớ lời ru của mẹ, mừng cha đi ruộng về xach1 câu cá giỏ cua (-). Những trưa hè nhớ tiếng võng đong đưa, ngoại ngồi sàng gạo vừa kể chuyện đời xưa đời xửa, bữa cơm chiều nồi canh cua bông so đũa nấu với tép bò ngọt vị đồng quê…”. (Về thăm Vĩnh Hựu).
NSUT Út Bạch Lan có một số học trò và con tinh thần (con nuôi) vì mến mộ và ảnh hưởng kỹ thuật ca ngâm Vọng cổ của bà, nhưng vẫn chưa có người nào có thể kế thừa một cách tương đối, dù mỗi người có nét hay riêng. Đến bây giờ tuổi của bà đã cận kề bát tuần, nhưng phong cách ca ngâm của bà với xứng đáng với các mỹ danh trước đây, tuy hơi lực có yếu là do tuổi cao là điều tất yếu. Nhân dịp này chúng tôi cầu chúc cho bà thọ lâu thêm nữa.
ĐỖ DŨNG
Mã an toàn:
Trong đời nghệ sĩ, một lần được thế vai diễn của thần tượng chắc chắn sẽ là kỷ niệm khó quên trong sự nghiệp hóa thân với hàng trăm số phận. Nghệ sĩ Trung Dân đã có những khoảnh khắc đáng nhớ.
Ý kiến bạn đọc